Yağmur suyu hasadı’nın uygulaması ne durumda!

Dursun Yıldız, SPD Başkanı

ANKARA, 09 AĞUSTOS 2025 

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 2017 yılında yayınladığı yağmursuyu toplama, depolama ve deşarj sistemleri hakkındaki yönetmelikte yağmursuyu toplama, depolama ve deşarj sistemlerinin planlanmasına, tasarımına, projelendirilmesine, yapımına ve işletilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlenmişti. Daha sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 23 Ocak 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği’nde yapılan değişiklik ile 2 bin metrekare den büyük parsellerde inşa edilecek yapılara yağmur suyu toplama sistemi zorunluluğu getirildi. Bazı belediyeler bunu daha küçük parseller için de imar ruhsatı şartı olarak uygulamaya başladı.

Yerel Yönetimler Mevzuatında büyük kentlerimizde yağmur sularının toplanması ve uzaklaştırılması görevi Belediyenin Su ve Kanalizasyon İdarelerinin görevi olarak tanımlanmıştır. Ancak bu görevin mali sorumluluğunun büyükşehir belediyelerinde mi yoksa ilçe belediyelerinde mi olduğu konusunda yerel mevzuatta bir belirsizlik vardır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yağmursuyu toplama ve uzaklaştırma konusunda mali olarak Büyükşehirlerin sorumlu olduğunu açıklamış olsa da bu konuda bir yetki ve görev karmaşası mevcuttur. Bu da hizmetin aksamasına neden olabilmektedir. Su Politikaları Derneği olarak 2023 yılında Büyükşehirlerde Yağmursuyu Uzaklaştırma ve Dere Islahı Kimin Görevi Başlıklı bir rapor hazırlayarak ilgili kurumlara sunduk.

Yağmur sularının uzaklaştırılması görevinin büyükşehir veya ilçe belediyelerinde olan mali sorumluluğunun da büyükşehir su ve kanalizasyon idarelerine verilmesi halinde kamu kaynakları daha etkili, ekonomik ve verimli kullanılacaktır. Bu çerçevede büyükşehir su ve kanalizasyon idarelerinin hesap verilebilirlik ve sorumluluk ilkeleri gereği gelirlerinde bir artışa gidilmesi suretiyle yağmur sularının uzaklaştırılması görevinin mali sorumluluğunu da taşıması yönünde bir yasal düzenleme yapılmalıdır

Kentsel alan kapsamında yağmur sularının uzaklaştırılması ile derelerin ıslahı konusunda tek yetkili teşkilatın, yasası yenilenmiş, gelirleri arttırılmış ve kapasiteleri geliştirilmiş Büyükşehir su ve kanalizasyon idareleri olması gerekir. Büyükşehir dışındaki illerin su ve atıksu yönetimi yapan idarelerinin de kurumsal kapasiteleri ve gelirlerinin arttırılmasına yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.

Yağmur suyu hasadı’nın amacı

2 bin metrekare den büyük parsellerde inşa edilecek yapılarda ve daha küçük parsellerdeki binalarda yapılacak yağmur suyu hasadı ile toplanan suyun aynı yerde bahçe sulama, temizlikte ve kısmen arıtılıp tuvalet rezervuarlarında kullanılması gerekir. Bunun için bir küçük ölçekli depolama, filtrasyon ve ön arıtma ihtiyacı ortaya çıkar.

Binalarda yağmur suyu toplama sistemleri genellikle içme suyu niteliği gerektirmeyen kullanım alanlarında tercih edilir. Burada temel amaç, şebeke suyu kullanımını azaltmaktır.

Yağmur suyunun bina içindeki su tüketiminden daha çok bina dışında basit bir filtrasyonla kullanımı daha kolay olmaktadır. Bina içindeki tüketime yönelik olarak bir sistem planlanıp uygulanırsa bu su tuvalet ve temizlik için kullanılabilir. Bu kullanımın toplam kullanıma oranı yöredeki yağışa ,çatı alanına ve depo hacmine bağlı olarak değişir. Bu oran kullanma sularında ortalama yüzde 25-30 arasında bir tasarruf sağlayabilir. Ancak Apartman ve sitelerde ortak kullanım açısından sistemin düzgün işlemesi için sistemin bakımı, temizliği ve maliyetinin düzenli yapılması ve karşılanmasında zorluklar oluşabilir. Yağmur suyu hasadının yağış rejimine bağlı olarak büyük ölçekli fabrika ve işletmelerde daha rasyonel olduğu söylenebilir.

Yağmur suyu hasadı uygulaması ne durumda ?

Yağmur suyu hasadı yağışlı dönemde biriktirilen suyun filtreden geçirilip belirli bir plan ve program ile en verimli şekilde kullanımını sağlar. Uygulamanın yaygınlaşması için yağmursuyu ve evlerdeki az kirli gri su kullanımının birlikte ele alınacağı projelere ihtiyaç olduğunu düşünüyorum. Özellikle kentsel dönüşüm alanlarında ,toplu konutlarda ikili su tesisatının zorunlu tutulması ile uygulamanın yaygınlaşması mümkün olacaktır.

Yağmur suyu hasadı, öncelikle yeterli yağış miktarının bulunduğu ve sistemin baştan iyi bir şekilde oluşturulduğu yapı ve işletmelerde şebeke suyunun kullanım yükünü azaltmak için faydalıdır. Ayrıca yağmur suyu hasadı planlamasının, suyun daha verimli kullanımına yönelik bilincin gelişmesine ve yaygınlaşmasına da katkıda bulunduğu söylenebilir.

Ancak su güvenliğimizin sağlanmasında asıl etkili olacak olan hususlar mevcut suyumuzun şebekelerdeki kayıp oranını en aza indirmek ve su kullanım alışkanlıklarımızı radikal bir şekilde değiştirmek olmalıdır. Yağmur suyu hasadı, gri su kullanımı vb ilave su sağlamaya yönelik yenilikçi su yönetimi stratejileri ikincil derecede etkili olacaktır.

Uygulamanın önünde hangi zorluklar var !

Öncelikle ülkemizde bu konudaki uygulamanın önünde yer alan zorluklar tespit edilmelidir. Bunun yanısıra bu sistemin TOKİ tarafından yapılan inşaatlarda uygun bir bölgede uygulanarak sağladığı avantajlar ortaya koyulmalıdır. Bu pilot projelerden sonra “akıllı,yeşil,verimli “ bina konsepti teşvik edilerek yaygınlaştırılmalıdır. Suyun daha verimli kullanılmasına yönelik olarak su yönetiminde arz ve talebin birlikte yönetilmesi esas olmalıdır. Bu kapsamda gri su ve yağmur suyu kullanmaya yönelik pilot projelerin uygulanmasına bir an önce başlanmalıdır.

Türkiye’de yağmur suyu kullanımı bazı büyükşehirlerde yönetmeliklerle desteklenmektedir ancak ulusal ölçekte bu uygulamaya yönelik zorunlu standartllar ve teşvikler sınırlı kalmaktadır. Yağmur suyu hasadı ve gri su kullanımı beraber projelendirilerek özellikle üniversite kampüslerinde ve yurtlarında

Bazı gelişmiş ülkelerde yağmursuyu hasadının önündeki engeller, yasal zorunluluk, mali teşvik, teknik standartlar ve halk eğitimi politikası ile aşılmıştır. Avustralya gibi bazı ülkelerde yeni konut ruhsatı alabilmek için yağmur suyu sistemi kurulması zorunlu tutulmaktadır.

Ülkemizde bu konunun zorunlu tutulması da doğru bir strateji ile gerçekleşmelidir. Aksi taktirde işlemeyen ve zorunluluk nedeniyle projeye konulan birçok atıl yağmursuyu hasadı tesisi ortaya çıkacaktır.

Yağmur suyu hasadının yaygınlaşması için öncelikle ekonomik olarak tercih edilmesi ve yağışın yeterli olması ön şart olarak ortaya çıkmaktadır. Su fiyatlarının düşük olduğu bölgelerde yağmur suyu hasadına yapılacak ilk yatırımın geri dönüş süresi 10 yılı aşabilmektedir. Bunun yanısıra bakım zorluğu ve işletme masrafları da bu tercihi zorlaştırmaktadır. Yağmur suları nerede kullanılır !

Fabrika,konut,site, üniversite kampüsü gibi alanlarda yağmur suyu, depolandıktan ve basit filtrasyon işlemlerinden geçirildikten sonra çim alanlarının ve bitkilerin sulanmasında, bahçe ve alan temizliğinde, zemin yıkamada, evlerde tuvalet rezervuarlarında kullanılmaktadır. Bu yöntem şehir şebekesinden su temini üzerindeki yükün küçük bir bölümünün kaldırılmasına imkan tanımaktadır.

Kentlerde ayrık sisteme geçilerek, yağmursuyu toplama ve uzaklaştırma sistemi atıksu sisteminden ayrılmalıdır. Bu yağmur suları belirli bir depoda toplanıp kullanım amacına göre kısmen arıtılarak ilave bir su kaynağı olarak kullanılabilir. Bu durumda daha büyük kapasiteli bir ilave yağmur suyu kaynağı, arıtma gereksinimi, kullanım amacına göre azaltılmış bir şekilde , yaratılmış olacaktır. Bu su, park, bahçe sulama sistemlerinde ,sokak yıkamalarında, refüjlerde, spor sahalarında, süs havuzlarında, yangın su depolarında, meydan, pazar alanı temizliklerinde, yeraltısuyu besleme havuzlarında, kent çevresindeki tarım alanlarında verimli bir şekilde kullanılabilir. Bu sistem kentsel su yönetimine, içme suyu kalitesinde suyun kullanılması gerekmeyen bütün alanlarda çok büyük bir olanak sağlar.

Almanya Berlin’de ayrık yağmur suyu hatları Kanalizasyon yükünü yaklaşık %15 azaltmıştır. Singapur’da şehir su ihtiyacının yüzde 5’i arıtılmış yağmur suyundan karşılanmaktadır. Kentlerdeki ayrık hatlarla yapılan büyük ölçekli yağmur suyu hasadı, çoklu kullanım planlaması ve taşkın kontrolü , yeraltısuyu beslemesi ile birlikte düşünülmektedir.

***

Yazar hakkında

Araştırmacı Yazar ve Akademisyen Dursun YILDIZ

Su Politikaları Derneği Kurucu Üyesi ve Başkanı, Su Politikaları Uzmanı, Akademisyen, İnşaat Mühendisi.

1958 yılında Samsun’da doğdu. İTÜ İnşaat Fakültesi’nden mezun olduktan sonra Devlet Su İşleri’nde çalışmaya başladı, kurumun çeşitli daire başkanlıklarında yöneticilik yaptı. Bu süre içinde Hollanda’da Uluslararası Hidrolik Enstitüsü’nde 1 yıl lisans sonrası, ABD’de ise 3 aylık uygulama eğitimleri aldı. Daha sonra Hacettepe Üniversitesi Hidropolitik ve Stratejik Araştırma ve Uygulama Merkezi’nde Su Politikaları alanında Yüksek Lisans çalışmasını tamamladı. Bu arada Ankara Üniversitesi ATAUM’da AB Uzmanlığı ve Uluslararası İlişkiler Uzmanlık diploma eğitimlerini de tamamladı. Yıldız DSİ’de çalıştığı süre boyunca üniversitelerde de ders verdi.

Su ve Toprak Yönetimi, Su Güvenliği, Su Sorunları, Orta Asya Suları, Orta Doğu Suları, Su Savaşları gibi konularda 15 adet kitabı ve çok sayıda rapor ve uluslararası dergilerde yayınlanmış makalesi var. TEMA Bilim Kurulu üyesi olan Yıldız, Uluslararası Su Yönetimi ve Diplomasisi dergisinin editörlüğünü yapıyor ve İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü’nün Uluslararası Su Kaynakları Bölümü’nde Su Politikaları dersi veriyor.