Suriye’deki Son Gelişmeler, Terör Örgütlerinin Planları ve Türkiye’nin Güvenlik Perspektifi: Jeopolitik ve Teorik Bir Analiz

8 Aralık 2024 ve 10 Mart 2025 tarihlerinden bu yana Suriye savaş alanında yaşanan gelişmeler bölgesel dengeleri yeniden şekillendirdi. Haritaya daha yakından bakıldığında, kuzeyde PKK/YPG/PYD/SDG yapısının varlığı, güneyde İsrail’in askeri manevraları ve Şam’daki merkezi otoritenin zayıflaması göze çarpmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti, üniter, bütünleşik ve federasyon içermeyen bir Suriye’nin önemini sürekli olarak vurgulamaktadır.

Suriye’nin üniter yapısı, farklı terminolojilerle giderek daha fazla sorgulanmaktadır:

● Özerk yönetim
● Özel yönetim
● Güçlendirilmiş yerel yönetim● Ademi merkeziyetçi yönetimFarklı şekillerde ifade edilmekle birlikte, bu kavramların hepsi aynı amaca hizmet etmektedir: Suriye’nin parçalanması. Terör örgütlerinin söylemlerinde bu tür terimlerin sıkça kullanılması, bölünmeyi normalleştirmeyi ve meşrulaştırmayı amaçlayan daha geniş bir psikolojik operasyonun parçasıdır. Terör örgütleri ve dış destekçileri, toplumun bölünmeyi kabul etmesini sağlamak için bu kavramları kasıtlı olarak kullanmaktadır. 

PKK/YPG/PYD/SDG’nin kontrol ettiği topraklar Suriye’nin yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır. Ancak bu bölge, ülkenin petrol ve doğal gaz rezervlerinin yaklaşık %90’ını ve enerji üretim tesislerinin çoğunu barındırmaktadır. Tishrin Barajı’ndaki su ve elektrik kaynakları da dahil olmak üzere kritik altyapı da örgütün kontrolü altına girmiştir.

10 Mart’ta, Suriye Geçici Cumhurbaşkanı Ahmed Şahra ile terörist lider Mazlum Abdi arasında bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşma, “” kisvesi altında kurumsallaşma yolunda atılmış bir adımdır.

PKK/YPG/SDG’nin Yapısı ve Şam Hükümeti ile İlişkileri● Devlet kurumlarına tam olarak dahil olma, bağımsız bir komuta zincirinin ortadan kalkmasına yol açar.

entegrasyon● Devletle birlikte varlığını sürdürürken bağımsız askeri yapı, komuta hiyerarşisi ve siyasi kimliğin korunması.

Katılım ile entegrasyon (birleşme) arasında önemli bir ayrım yapılmalıdır:Katılım:PKK/YPG ikinci modeli ısrarla savunarak, hem silahlı varlığını hem de “” adı altında fiili özerk yönetimini koruyor. Anlaşma, örgütü sembolik olarak uluslararası bir aktör statüsüne yükseltti.

Entegrasyon: 

Kuzeydoğu Suriye 

Demografik Yapı ve Türkmenler Üzerindeki Baskılar

Sayısal olarak üçüncü büyük grup olmasına rağmen, ABD ve İsrail tarafından desteklenen Kürt gruplara orantısız bir siyasi görünürlük sağlanmıştır. Bu arada Türkmenler ve Araplar, PKK/YPG tarafından sistematik baskıya maruz kalmış ve bu da Türkiye’ye kitlesel göçlere yol açmıştır. Bu zorla göç, Türkiye’nin mülteci krizinin başlıca nedenlerinden biridir.

 

● Diğerleri: Ermeniler, Süryaniler, Dürziler 

8 Aralık 2024’ten sonra İsrail, Şam, Halep ve Lazkiye’yi hedef alan hava saldırılarını yoğunlaştırırken, PKK/YPG’nin kontrolündeki bölgeleri dikkat çekici bir şekilde kaçınmıştır. Bu seçici strateji, Oded Yinon Planı ile tutarlı olarak İsrail’in temel hedefinin Suriye’nin petrol, doğal gaz ve su kaynaklarını güvence altına almak olduğunu göstermektedir.

İsrail’in daha geniş kapsamlı planı, Sweida’dan Golan Tepeleri’ne uzanan ve kuzeyde YPG’nin kontrolündeki bölgelere bağlanan bir koridor inşa etmektir. “David Koridoru” olarak adlandırılan bu rota, İsrail’in bölgedeki su kaynaklarının %85’ini kontrol etmesini ve Lübnan ve Suriye üzerinde hakimiyet kurmasını sağlayacaktır. Türkiye’ye Yönelik Güvenlik Tehditleri

İsrail’in Stratejisi ve “David Koridoru”● PKK/YPG kontrolündeki “terör örgütünün” kurumsallaşması.

● Türkmen nüfusun sistematik olarak marjinalleştirilmesi ve baskı altına alınması.

Türkiye’nin bakış açısından en ciddi tehdit, güney sınırının hemen karşısında kalıcı bir “terör devleti”nin ortaya çıkmasıdır. Başlıca riskler şunlardır:● İsrail’in Golan-Sweida ekseni boyunca güçlenmesi ve Türkiye’nin bölgesel etkisinin sınırlandırılması.

● ABD’nin PKK/YPG “entegrasyonunu” uluslararasılaştırma çabaları.

● Lazkiye’den Kamışlı’ya uzanan 30 km derinliğinde bir güvenlik koridoru oluşturmak ve sürdürmek.

● Suriye Ulusal Ordusu’nun (eski adıyla Özgür Suriye Ordusu) hayatta kalmasını ve işlevselliğini sağlamak.

Buna göre, Türkiye’nin güvenlik gereklilikleri şunları gerektirir:● Güvenli bölgeler üzerinde ortak kontrolün sağlanması.

● Suriye merkezi hükümeti yeterli kapasiteyi yeniden kazanana kadar operasyonel varlığın sürdürülmesi ve nihai olarak yetkinin Şam’a geri devredileceğinin açıkça beyan edilmesi.

Türkiye ve İsrail’in Suriye’deki hedefleri giderek daha fazla çatışmaktadır. İsrail zayıf ve parçalanmış bir Suriye’yi tercih ederken, Türkiye üniter devletin korunmasını savunmaktadır. İsrail, Suriye’nin güneyinde tampon bölgeler oluşturmak için Dürzilerin korunmasını gerekçe göstererek Suriye’nin egemenliğini kısıtlamakta ve operasyonel özgürlüğünü güvence altına almaktadır.

Buna karşılık Türkiye, SDG/PKK yapılarının ortadan kaldırılmasını talep etmekte ve “entegrasyon” yoluyla her türlü meşrulaştırmayı reddetmektedir. Ankara, gerekirse askeri operasyonlara başvurmaya hazır olduğunu belirtmiştir, ancak ABD güçlerinin varlığı bu hesaplamayı karmaşıklaştırmaktadır. Washington, İsrail’in güvenlik endişelerini desteklerken, aynı zamanda Şam ile olası normalleşme kanallarını da araştırıyor. ABD yetkilileri federalizmin “başarısız” olduğunu kabul etse de, alternatif yönetim modelleri tartışılmaya devam ediyor.

Türkiye-İsrail Gerilimleri ve ABD’nin RolüOrtaya çıkan bir başka boyut ise, daha önce El Kaide ile bağlantılı olan Abu Mohammad al-Jolani ile ilgilidir. Pragmatik bir aktör olarak tasvir edilen Jolani, İsrail ile doğrudan çatışmaktan kaçınmış ve Suriye’nin siyasi geleceğinde pay sahibi olarak ABD tarafından giderek daha fazla ilgi görmüştür. ABD Kongresi’ndeki bazı çevreler HTS’ye destek verilmesini bile savunmuştur. Washington, ihracat kısıtlamalarını hafifleterek ve kredi vererek, SDG ve HTS’yi daha geniş bir yönetim çerçevesine entegre etmeye çalışmaktadır.

 

Jolani Faktörü ve ABD’nin Yeniden Ayarlaması 

Teorik ve Jeopolitik Perspektifler

Suriye, “Heartland”ın merkezinde yer almamasına rağmen, Avrasya enerji koridorlarına açılan bir kapıdır. Suriye’nin kontrolü, Heartland’a erişimi dolaylı olarak etkiler ve stratejik değerini güçlendirir.

Suriye, Rimland’ın kalbinde yer alır ve Doğu Akdeniz’e erişimi kontrol eder. Spykman’ın mantığına göre, Suriye’yi kim kontrol ederse, Avrasya’daki dengeyi o şekillendirir.

Jeopolitik Teoriler Lazkiye ve Tartus limanları üzerindeki mücadele ve Rusya’nın deniz varlığı, deniz erişiminin küresel etkiyi belirlediğine dair Mahan’ın tezini örneklemektedir.

● Mackinder’ın Heartland Teorisi:  Suriye, Avrasya’yı kontrol etme oyununda kritik bir parçadır. ABD’nin Kürt gruplara güvenmesi ve İsrail’in koridor planı bu çerçeveye uymaktadır.

● Spykman’ın Rimland Teorisi:  

● Mahan’ın Deniz Gücü Teorisi: 

● Brzezinski’nin “Büyük Satranç Tahtası”:

 

 

Devletler hayatta kalma, güç ve güvenlik peşindedir. Türkiye’nin güvenlik koridoru, İsrail’in tampon bölgeleri ve ABD’nin yerel milislere güvenmesi gerçekçi mantığa uygundur.

Anarşik uluslararası sistem, devletleri güvenliği öncelikli hale getirmeye zorlar. Suriye’deki Türkiye-İsrail-ABD üçgeni, bu sistemik baskının doğrudan bir sonucudur.

Uluslararası İlişkiler TeorileriRekabet halindeki anlatılar — “entegrasyon”, ‘özerklik’, “federasyon” — meşruiyeti şekillendirir. PKK/YPG’nin kendisini demokrasi savunucusu olarak sunması ile Türkiye’nin Suriye’nin birliğini vurgulaması, kimlik temelli çekişmeyi örneklemektedir.

● Gerçekçilik:ABD ve İsrail’in Suriye’nin enerji ve su kaynaklarını kontrol etme çabaları, Suriye’yi bağımlılığa mahkum eden yeni sömürgeci bir mantığı yansıtmaktadır.

● Neorealizm (Yapısal Gerçekçilik):  

● Yapılandırmacılık:  

● Bağımlılık Teorisi: 

Türkiye’nin Stratejik Seçenekleri ve Yıl Sonu BaskısıCumhurbaşkanı Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, İsrail’in saldırılarını sert bir şekilde eleştirerek, Suriye’deki Türkmen ve Kürt sivillerin güvenliğinin Türkiye’nin garantisi altında olduğunu açıklamıştır.● Suriye’nin kuzeyinde 30 km derinliğinde bir güvenlik koridoru kurumsallaştırmak,● Türkmen topluluklarını korumak için özel mekanizmalar oluşturmak,

Bu nedenle Ankara’nın stratejisi şu şekilde olmalıdır:● Suriye Ulusal Ordusu’nu desteklerken onun parçalanmasını önlemek,

● İsrail’in Sweida-Golan’daki etkisine karşı koymak için bölgesel ittifaklar kurmak,

● Şam’a verilen tüm desteği, Suriye’nin üniter yapısını korumaya yönelik taahhüdüne bağlı kılmak.

Yıl sonuna kadar uygulanması planlanan 10 Mart anlaşması, olayların hızını artırmış, Ankara’nın söylemlerini yoğunlaştırmış ve askeri müdahale olasılığını yeniden gündeme getirmiştir.

 

 

Suriye sahnesi, gerçekçi güç mücadeleleri, yapıcı kimlik çatışmaları ve bağımlılık odaklı ekonomik kontrol mekanizmalarının bir araya geldiği bir yer. İsrail’in “David Koridoru”, ABD’nin SDG ve HTS’ye güveni ve Türkiye’nin terörist bir oluşumun kurulmasını engelleme kararlılığı, Suriye’nin Rimland coğrafyasında kesişiyor.

***

SonuçYazar hakkında

Araştırmacı Yazar

Mehmet Bildik, Askeri ve Stratejik İşler üzerine çalışan bir siyaset bilimcidir. İsrail Dışişleri Bakanlığı’na bağlı Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü’nün askeri ve stratejik ilişkiler siber güvenlik programında araştırma görevlisi olarak yer almaktadır. Uluslararası İlişkiler Konseyi ve INSS-İsrail’deki Amerikan-İsrail Halkla İlişkiler Komitesi Delegasyonlarının özel tercümanı ve siyasi asistanıdır. Yüksek lisans derecesini Türk Dışişleri Bakanlığının Güvenlik ve Diplomasi bursuna hak kazanmak suretiyle devam ettiği Bükreş Ulusal Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Çalışmaları Okulunda tamamlamıştır.