SPD Başkanı Yıldız : Sulamada enerji maliyeti sorunu güneş enerjisi ile çözülebilir

*  Su Politikaları Derneği Başkanı ve Su Politikaları Uzmanı, Yazar Dursun YILDIZ, TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency için  “Sulamada enerji maliyeti sorunu güneş enerjisi ile çözülebilir” başlıklı bilimsel bir yazı kaleme aldı.

* İşte detayı!…

TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency

Yazar* Dursun YILDIZ, SPD Başkanı

ANKARA 20 EYLÜL 2025

Pompaj sulamalarımızın yarısı yüksek enerji maliyetleri nedeniyle işletilemiyor. DSİ sulamalarının yüzde 18’i terfili sulama ancak bunun sadece yarısında sulama yapılabiliyor. Enerji maliyeti nedeniyle terfili sulamalar işletme dışı kalıyor .Yapılan bir çalışmada tüm terfili sulamaların enerji ihtiyacı için 630 MW’lık (GES-RES) santralına ihtiyaç olduğu belirlenmiş.

221 km’lik Urfa -Ceylanpınar sulama kanalının üstüne güneş panelleri yerleştirilerek hem buharlaşma azaltılır hem de bu enerji sorunu çözülebilir. Bu konuda hedefleri net olarak belirlenmiş “Tarımsal Sulamadaki Enerji Maliyetleri Sorunu İçin Acil Yenilenebilir Kaynak Geliştirilmesi Projesi “ başlatılmalıdır.

Ülkemizin enerji politikalarındaki “enerjide dışa bağımlılığın azaltılması” stratejisi ile uyumlu olarak terfili sulamalarda sulama tesislerinin işletmesinde sürdürülebilirliğinin sağlanması , tarımsal üretim kayıplarının önlenmesi, ve yatırımların faydaya dönüşmesi büyük önem taşımaktadır.

İşletmedeki ve işletmeye açılacak olan terfili (pompaj) sulama tesislerinin enerji ihtiyaçlarının çiftçilerin ve su kullanıcı örgütlerinin kuracağı yenilenebilir enerji üretim tesisleriyle karşılanmasına yönelik projelere doğrudan devlet desteği arttırılmalıdır.

Türkiye’deki terfili sulamaların aşamalarına bakıldığında 566 726 ha’lık alana karşılık gelen yüzde 24,87’lik kısmının işletmede, yüzde 21, 29’lık kısmının inşa halinde, yüzde 44,61’lik kısmının proje

aşamasında, yüzde 7,02’lik kısmının planlama, yüzde 1,51’lik kısmının ise ön inceleme aşamasında olduğu görülmektedir. Halen 485 135 ha’lık bir sulama alanında terfili sulama inşaatı devam etmektedir. Ayrıca 1 milyon ha’dan fazla sulama alanı için terfili sulama projeleri hazırlanmaktadır.

Bu projelerden ,özellikle iki veya üç kademeli pompajlı sulamalar, enerji maliyeti sorununa sürdürülebilir bir çözüm bulunarak üretime kazandırılmalıdır.

Terfili sulama projeleri için toplam 630 MW’lık santral gerekli

Bu konuda yapılan bir çalışmada işletmede bulunan 566.726 ha terfili sulama sahasının 542.142 ha’lık kısmı için 630,18 MW kurulu gücünde yenilenebilir enerji tesisi (GES ve RES) kurularak (1.067.397.196 kWh/yıl enerji üretilerek) terfili sulamaların enerji giderlerinin karşılanabileceği hesaplanmıştır.

İşletmedeki terfili sulamaların enerji giderlerinin karşılanması için Türkiye genelinde yaklaşık 3.500.000.000 TL (2020 Birim fiyatlarıyla) yenilenebilir enerji üretim tesisi yatırımının yapılması gerektiği hesaplanmıştır. Bu yatırımın yapılmasıyla yılda 827.000.000 TL tarımsal gelir artışı sağlanacağı hesaplanmıştır.

268 000 ha sulama için 465 MW ‘lık GES ihtiyacı var

Hali hazırda Gaziantep Belkıs Nizip Sulaması, Şanlıurfa Yaylak, Suruç, Bozova Sulamaları, Bursa Uluabat Sulaması, Isparta Atabey Sulaması, Elazığ Uluova Sulaması projeleri için ön fizibilite çalışmaları yapılmıştır. Bu projelerin toplam sulama alanı 268 000 ha olup yıllık toplam enerji tüketimleri 778 milyon kWh olarak belirlenmiştir.

GES Tesisi kurulması planlanan bu sulama şebekeleri için toplam 465 MW’lık GES tesisine ihtiyaç olduğu hesaplanmıştır[1].

Urfa – Ceylanpınar Sulama Kanalının üstüne Güneş Enerjisi Panelleri yerleştirilebilir.

Dünyada sulama kanalları üzerine güneş enerjisi panellerinin yerleştirilerek enerji üretilen projeler mevcut. ABD’nin Kaliforniya eyaletinde sulama kanalı üzerine inşa edilen 1,6 MW’lık güneş enerjisi santrali geçenlerde devreye alındı. 20 milyon dolarlık bu devlet destekli pilot proje, su kıtlığından etkilenen tarım bölgeleri için örnek bir model olarak sunuluyor. Nexus Projesi kapsamında Stanislaus County’de biri 30 metre genişliğinde, diğeri ise 6 metre genişliğinde iki farklı kanal bölümü panellerle kaplandı.

Atatürk Barajı rezervuarından aldığı suyu Mardin-Ceylanpınar ovalarına kadar ileten 200 m3/s kapasiteli Urfa Mardin ana sulama kanalı tamamlanarak hizmete açıldı.

Terfili sulamalar için ihtiyaç duyulan 465 MW ‘lık güneş santrali, yine aynı bölgede Urfa-Ceylanpınar arasındaki 221 km uzunluğunda olan ana kanalın en uygun bölgesinde aşama aşama gerçekleştirilebilir. Bu kanalın yaklaşık 175 km. sinin üstünün güneş enerjisi panelleri ile kapanması durumunda hem enerji üretim verimliliği artacak ,çok büyük bir buharlaşma kaybı önlenecek hem de ön fizibilite çalışmaları yapılmış olan 268 000 ha’lık pompajlı sulama sistemi için gerekli enerji sağlanabilecektir. Ayrıca bu proje geliştirilerek tüm terfili sulamaların enerji ihtiyacı için hesaplanan 630 MW’lık kurulu güce çıkartılabilir. Bu konuda Hindistan başta olmak üzere birçok ülkede uygulamalar bulunmaktadır.

DSİ Sulamalarında net sulama alanının yüzde 18’i terfili sulama

DSİ tarafından geliştirilen sulama tesisleri içerisinde terfili sulama alanları net alanın yüzde 18’i kadardır. Özellikle yüksek enerji girdi bedellerinin üretimi yapılacak tarımsal ürünlere yansıyan yüksek maliyet bedelleri nedeni ile terfili sulama alanlarında sulama oranı ancak yüzde 53 olarak gerçekleşebilmiştir. Su kaynağı yerüstü suyu olan terfili sulamalarda 2020 yılı sonu itibariyle fiili tüketilen elektrik 460, 741 000 kWh olarak gerçekleşmiştir.

2020 yılında işletme, bakım ve yönetim sorumluluğu su kullanıcı teşkilatlara devredilen toplam 119 ,452 ha alana hizmet eden sulama tesisleri elektrik borcu sebebiyle işletilememiştir. 2020 yılında DSİ sulama tesisleri ile sağlanan ortalama üretim değeri artışının

2,624 TL/da gerçekleştiği göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu alanda üretim değeri kaybı 3,1 milyar TL’dir.

Ülkemizde pompaj yapılarak sulanan alanlarda tüketilen elektrik enerjisinin en uygun maliyetle üretilmesi büyük önem taşımaktadır. Sulama birlikleri, sulama kooperatifleri ve çiftçilere çok büyük bir yük olan enerji masraflarının azaltılarak çiftçinin net gelirinin yükseltilmesi, sulama tesislerinde teknik, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliği sağlayacaktır.

Sonuç ve Öneriler

İklim değişikliği, sulama tesislerimizin en verimli şekilde kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Gıda güvencemizin sağlanmasında çok önemli bir rol oynayan sulama tesislerinin toplumun tüm kesimlerine faydalı olması için sulama işletme maliyetlerinin özellikle elektrik enerjisi maliyetlerinin ülke genelinde azaltılması gereklidir. Bunun yanısıra net sulanan alanlarının artırılması, sulama oranının yükseltilmesi, sulama projesi için yapılan yatırımdan elde edilecek faydanın en üst düzeye çıkarılması da çok önemlidir.

Tarımsal sulamada kullanılacak enerjinin güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir kaynaklardan üretilmesi, enerji kooperatifleri kurulması, tarım ve orman bakanlığının kırsal kalkınma projelerinden yüzde 50 hibe katkısı ve bankaların düşük faizli uzun dönemli kredileri gibi uygulamalarla teşvik edilmektedir. Ancak bunlar bu sorunun yaygın bir şekilde çözülmesi için yetersiz kalmaktadır. Bu konuda büyük ölçekli santrallerin kurulması ve işletilmesi için konunun yeniden ele alınmasına ve üretici kooperatiflerine, sulama birliklerine ve sulama kooperatiflerine yapılacak doğrudan proje ve finansman desteğine ihtiyaç vardır.

Düşünülecek enerji santralinin güneş enerjisi santrali olması durumunda ülkemizde üretilen güneş panelleri kullanılması, hatta bu santrallerin mevzuatı yeni düzenlenen depolama özellikli olarak kurulması birçok açıdan avantaj sağlayacaktır.

Özet olarak enerji maliyetlerinin yüksekliği hem su hem de gıda güvencemiz konusunda sorunlar oluşturmakta ve birçok tesisimizi atıl bırakmaktadır. Bu soruna kalıcı bir çözüm getirilmelidir. Bu kapsamda pompajlı sulama tesislerinin daha verimli ve daha ekonomik işletilmesi için gerekli olan enerjinin üretici kooperatifleri , sulama birlikleri ve sulama kooperatifleri tarafından yenilenebilir kaynaklardan üretilebilmesine yönelik daha büyük ölçekli radikal adımlar atılmalıdır. Büyük kurulu güce sahip projeler hazırlanmalıdır Buna yönelik olarak devlet tarafından doğrudan teknik proje hazırlanması ve finansman desteği ve arazi tahsisleri desteği verilmelidir. Bu konuda hedefleri net olarak belirlenmiş “Tarımsal Sulamadaki Enerji Maliyetleri Sorunu İçin Acil Yenilenebilir Kaynak Geliştirilmesi Projesi “ başlatılmalıdır.

***

Yazar hakkında

Araştırmacı Yazar ve Akademisyen Dursun YILDIZ

Su Politikaları Derneği Kurucu Üyesi ve Başkanı, Su Politikaları Uzmanı, Akademisyen, İnşaat Mühendisi.

1958 yılında Samsun’da doğdu. İTÜ İnşaat Fakültesi’nden mezun olduktan sonra Devlet Su İşleri’nde çalışmaya başladı, kurumun çeşitli daire başkanlıklarında yöneticilik yaptı. Bu süre içinde Hollanda’da Uluslararası Hidrolik Enstitüsü’nde 1 yıl lisans sonrası, ABD’de ise 3 aylık uygulama eğitimleri aldı. Daha sonra Hacettepe Üniversitesi Hidropolitik ve Stratejik Araştırma ve Uygulama Merkezi’nde Su Politikaları alanında Yüksek Lisans çalışmasını tamamladı. Bu arada Ankara Üniversitesi ATAUM’da AB Uzmanlığı ve Uluslararası İlişkiler Uzmanlık diploma eğitimlerini de tamamladı. Yıldız DSİ’de çalıştığı süre boyunca üniversitelerde de ders verdi.

Su ve Toprak Yönetimi, Su Güvenliği, Su Sorunları, Orta Asya Suları, Orta Doğu Suları, Su Savaşları gibi konularda 15 adet kitabı ve çok sayıda rapor ve uluslararası dergilerde yayınlanmış makalesi var. TEMA Bilim Kurulu üyesi olan Yıldız, Uluslararası Su Yönetimi ve Diplomasisi dergisinin editörlüğünü yapıyor ve İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü’nün Uluslararası Su Kaynakları Bölümü’nde Su Politikaları dersi veriyor.