İkinci Dünya Savaşı’nda, Alman Nazileri’ne esir düşen 101 Sovyet askeri, 27 Eylül 1941 tarihinde, Hollanda’nın Amersfoort kentine getirilirler. Sovyet askerlerinin tamamına yakını Özbekler’den ve Kazaklar’dan oluşmaktadır. Naziler tarafından ‘aşağılık yaratıklar’ olarak görülen bu askerler, akıl almaz kötü muamele görürler. Açlık ve hastalık nedeniyle 24 esir hayatını kaybeder. 77 esir de, herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın, 9 Nisan 1942 tarihinde, sabah saat 06:30’da kurşuna dizilirler.
-Veyis GÜNGÖR-
TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency
Hollanda’da yaşayan, Avrupalı Türk Demokratlar Birliği Hollanda (UETD) eski başkanı ve Türkevi Araştırmalar Merkezi’nin başkanı bilim ve kültür adamı, Gazeteci-Yazar Veyis Güngör, “Hollanda’da Kurşuna Dizilen Özbekler!…” başlıklı yazısında, İkinci Dünya Savaşı’nda yaşanan, Alman Nazileri’ne esir düşen ve Sovyet askerlerinin tamamına yakını Özbekler’den ve Kazaklar’dan oluşan 101 Sovyet askerinin, 27 Eylül 1941 tarihinde, Hollanda’nın Amersfoort kentine getirilişlerini anlatıyor.
Naziler tarafından ‘aşağılık yaratıklar’ olarak görülen bu askerler, akıl almaz kötü muamele görürler. Açlık ve hastalık nedeniyle 24 esir hayatını kaybeder. 77 esir de, herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın, 9 Nisan 1942 tarihinde, sabah saat 06:30’da kurşuna dizilirler.
Özbeklerin sorgusuz sualsiz infazları, savaş sırasında Hollanda’daki en büyük ikinci kitlesel infaz olarak tarihe geçti. Hollanda tarihine kara bir leke olarak geçen Özbeklerin kurşuna dizilişi, dokuz yıl önce Türkevi Derneği tarafından, Amsterdam’da düzenlenen bir programla dünya kamuoyuna duyurulmuştu. Programa, öğrencilik yıllarından itibaren Amersfoort’taki katliamı araştıran ve “Onuru Gömülen Çocuklar” adlı bir kitap yazan Remco Reiding konuşmacı olarak katılmıştı.
İkinci Dünya Savaşı’nda, Alman Nazileri’ne esir düşen 101 Sovyet askeri, 27 Eylül 1941 tarihinde, Hollanda’nın Amersfoort kentine getirilirler. Sovyet askerlerinin tamamına yakını Özbekler’den ve Kazaklar’dan oluşmaktadır. Naziler tarafından ‘aşağılık yaratıklar’ olarak görülen bu askerler, akıl almaz kötü muamele görürler. Açlık ve hastalık nedeniyle 24 esir hayatını kaybeder. 77 esir de, herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın, 9 Nisan 1942 tarihinde, sabah saat 06:30’da kurşuna dizilirler.
Gelin bu ibretlik vahşeti, araştırmacı yazar ve gazeteci Remco Reiding’den dinleyelim: “Öğrencilik yıllarımda değişim programı çerçevesinde Rusya’ya gittim. Moskova dönüşü, Amersfoortse Courant gazetesinde çalışmaya başladım. Gazetede çalışırken, Amersfoort’a getirilen Rus askerlerinin akıbetini araştırmaya başladım. Eriştiğim bilgilere göre, İkinci Dünya Savaşı’nın başlangıcında, 101 asker Rusya’dan Hollanda’ya getirildiler. Bu askerler, Smolensk Muharebesi’nde esir alındılar. Esirler, uzun ve yorucu bir tren yolculuğu sonucunda, 1941 yılının Eylül ayında Amersfoort’a ulaştılar. Almanların amacı, Hollandalılar’a, Özbek asıllı Rus askerlerinin ne kadar vahşi ve aşağılık yaratıklar oldukları, göstermekmiş. Ancak bu propaganda ters tepmiş. Açlıktan ölüm noktasına gelen askerlere bir tane ekmek verilmiş, Almanlar askerlerin ekmek için birbirlerini yemelerini bekliyorlarmış. Ancak askerler tam tersine kendilerine verilen bir ekmeği küçük parçalara ayırarak kardeşçe paylaşmışlar. Esir askerler kampta çok ağır işlerde çalıştırılmışlar. Yorgunluktan ellerindeki kum torbaları yere düşünce, işkence görmüşler ve ceza almışlar. Bu ağır şartlar altında, açlık ve hastalık nedeniyle, Nisan 1942’de 24 asker ölmüş. Geriye kalan 77 asker Almanlar tarafından sürgün edilirler. Ancak bu askerler de, 9 Nisan sabah erken saatlerde (06.30) kurşuna dizilerek öldürüldüler. Özbek askerlerin Hollanda kampındaki dramatik hayatı böyle sonlandı”.
Araştırmacı yazar Remco Reiding, Amsfoort’daki kampla ilgili tüm bilgilerin ve tutanakların, Almanlar tarafından yakıldığını söylerken, olayı gören şahitlerin yaşadığını belirtiyor. Rus arşivlerinde de yeterli belgelerin olmadığına dikkat çeken Remco Reiding, Ruslar’ın araştırma için her türlü yardımı yaptıklarını söylüyor. Reiding, Özbeklerin katledilişinin geniş kitlelere duyurulması için Amersfoort Belediyesi’nin katkılarıyla bir belgesel yapıldığını belirtiyor.
Remco Reiding, faaliyetlerini Sovyet Ereveld Vakfı ile uzun yıllar sürdürdü. Geçtiğimiz aylarda da, ‘Sovyet Ereveld Deneyimi’ adında bir müzenin de açılışı yapılarak, vakfın çalışmaları sürdürülebilir bir yapıya dönüştü. 8 Mart 2025 tarihinde yapılan Müze açılışı programına, Hollanda Dışişleri Bakanlığı’ndan Christiaan Rebergen, Özbekistan Savunma Bakanı, Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan büyükelçilerinin katılması dikkat çekti.
Amersfoort’un Leusden ilçesinde, 101 Özbek ve Kazak askerinin anıt mezarının bulunduğu ‘Sovyet Mezarlığı’nda, Doğu Cephesi’nde esir alınmış eski Sovyetler Birliği’nden daha başka 865 askerin mezarı bulunuyor.
Mezarlıkta bulunan 101 mezar taşında, askerlerin isimleri yazarken, yeni açılan müzede de askerlere ait fotoğraflar ve animasyon filmleri yer alıyor. Remco Reiding’e göre, mezar taşlarının arkasında gizlenen hikayeler, müze sayesinde artık unutulmayacak.
2012 yılından bu yana, Leusden’de her yıl organize edilen programlarla anılan Özbekler, bu yıl da, ’t Atrium okulu öğrencileri tarafından 9 Nisan Çarşamba günü saat 06:30’da Koedriest Anıtı’nda yakılacak 77 mumla anılacaklar.
Savaş mağduru Özbeklerin anılması, Hollanda ve haliyle Avrupa’daki aşırı sağ ve ırkçı hareketlerin daha akılcı bir şekilde değerlendirmesine vesile olur inşallah…
Veyis Güngör
***
Yazar hakkında
Veyis Güngör 1962 yılında Konya’da doğdu. Aile birleşimi çerçevesinde Hollanda’ya göç etti. 1990 yılında Amsterdam Üniversitesi Pedagoji Fakültesinden (Master) mezun oldu. Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı (1990) ve Amsterdam Türkevi Derneği (1992) kurucu başkanlığını yaptı. Hollandaca ve Türkçe olarak ‘Türkevi Dergisi’ni yayınladı. Bir grup sosyal bilimciyle, Avrupa Türkleri sosyolojisi üzerine hazırlanmış doktora tezlerini de yayınlayan, Hollanda Türkevi Araştırmalar Merkezi’ni kurdu. 2006 -2014 yıllarında UETD (Avrupalı Türk Demokratlar Birliği) Hollanda başkanlığı yapan Veyis Güngör, Hollanda Türkevi Topluluğu başkanlığını yürütmektedir.
Hollanda’da yayınlanan aylık HABER gazetesi, Almanya’da yayınlanan REFERANS Dergisi, Londra merkezli Eurovizyon ve Hollanda Postası internet gazetelerinde Avrupa’daki Türklerin sosyolojik sorunları, Avrupa Birliği, Avrupa kültür tarihi konularında köşe yazarlığı da yapmaktadır.
Evli ve iki çocuk babası olan Veyis Güngör’ün yayınlamış bazı eserleri şunlardır:
Ibn Chaldoen en de geschiedenis van de migratie, Aktif Öğrenme Yöntemleri, Amsterdam Mektupları, Üsküp’ten Prizren’e gezi notları, Bizimkilerin Pedagojisi, Siyasi Katılım, Avrupa’da Anadolu; Söyleşiler, Hollanda’da Mevlana ve Konya Öğretisi, Brieven uit Konya: een kennismaking met enkele geestelijke architecten van Anatolië, Hoca Ahmet Yesevi Okumaları, Avrupa Türkleri Üzerine Düşünceler.
İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu’nun Berlin’e düzenleyeceği 3 günlük resmi ziyaretten önce bine yakın İsrailli sanatçı, akademisyen ve aydın Başbakan Olaf Scholz’a seslenerek Netanyahu’yla planlanan görüşmesini iptal etmesini istedi. Aralarında ülkenin en tanınan yazarlarından David Grossman ve heykeltıraş Sigalit Landau’nun da bulunduğu sözkonusu grup tarafından yayınlanan mektupta, İsrail’in tarihindeki en ciddi...
TÜHA HABER / Avrupa Birliği (AB), George Floyd’un ölümünden dolayı “şoke olduğunu” belirterek ABD’li makamları “aşırı güç kullanımından” geri durmaya çağırdı. (TÜHA) Türkuaz Haber Ajansı’nın Deutsche Welle Türkçe’ye (DW) dayandırdığı habere göre, Avrupa Birliği (AB), ABD’nin Minneapolis kentinde George Floyd adlı vatandaşın geçen hafta polis tarafından öldürülmesiyle ilgili açıklama bulundu....
TÜHA HABER / Türk Havacılık ve Uzay Sanayii tarafından üretilen Aksungur SİHA’nın kabiliyetleri, Yunan medyasında endişeye yol açtı. Yunan spiker, “Türkiye’nin silahları artık kafamızı karıştırıyor çünkü her ay yeni bir silah üretileceğini duyuruyorlar.” dedi. Türk SİHA’ları dünya basınının gündeminde kalmaya devam ediyor. Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından üretilen...
TÜHA HABER / Almanya’da iki bilimsel kuruluşa yönelik kundaklama girişimi endişe yaratırken, istihbarat, “gizli” ibareli bir rapor hazırladı. Rapor, korona protestolarından “yeni bir radikal hareket doğabileceği” uyarısı yapıyor. Sene başından bu yana bütün dünyada etkili olan koronavirüs, pek çok ülkede sıkı tedbirlerin alınması, hayatın durma noktasına gelmesi, artan vefatlar ve...
STOKHOLM – TÜHA HABER / İsveç hükümeti, kullanılmış nükleer yakıtların güvenli bir şekilde depolanmasına onay verdi. (TÜHA) Türkuaz Uluslararası Haber Ajansı Avrupa Temsilcisi Tuba Nur TÜRKELİ’nin TRT Haber’den aktardığı AA’nın haberine göre, İklim ve Çevre Bakanı Annika Strandhal, çevrim içi yaptığı açıklamada, Stockholm’ün yaklaşık 140 kilometre kuzeyinde bulunan Forsmark Nükleer...
BRÜKSEL-TÜHA HABER / Avrupa Parlamentosu, Avrupa Birliği’nin yürütme organı olan Komisyonu, üye ülkelerin ortak bütçeden yararlanmasını AB hukukuna uyma şartına bağlayan düzenlemeyi uygulamaya koymaması nedeniyle dava etti. (TÜHA) Türkuaz Uluslararası Haber Ajansı Avrupa Temsilcisi Tuba Nur TÜRKELİ’nin (TRT)’ye dayandırdığı AA’nın haberine göre, Avrupa Parlamentosu (AP), Başkan David Sassoli’nin talebi üzerine Avrupa...
