İkinci Dünya Savaşı’nda, Alman Nazileri’ne esir düşen 101 Sovyet askeri, 27 Eylül 1941 tarihinde, Hollanda’nın Amersfoort kentine getirilirler. Sovyet askerlerinin tamamına yakını Özbekler’den ve Kazaklar’dan oluşmaktadır. Naziler tarafından ‘aşağılık yaratıklar’ olarak görülen bu askerler, akıl almaz kötü muamele görürler. Açlık ve hastalık nedeniyle 24 esir hayatını kaybeder. 77 esir de, herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın, 9 Nisan 1942 tarihinde, sabah saat 06:30’da kurşuna dizilirler.
-Veyis GÜNGÖR-
TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency
Hollanda’da yaşayan, Avrupalı Türk Demokratlar Birliği Hollanda (UETD) eski başkanı ve Türkevi Araştırmalar Merkezi’nin başkanı bilim ve kültür adamı, Gazeteci-Yazar Veyis Güngör, “Hollanda’da Kurşuna Dizilen Özbekler!…” başlıklı yazısında, İkinci Dünya Savaşı’nda yaşanan, Alman Nazileri’ne esir düşen ve Sovyet askerlerinin tamamına yakını Özbekler’den ve Kazaklar’dan oluşan 101 Sovyet askerinin, 27 Eylül 1941 tarihinde, Hollanda’nın Amersfoort kentine getirilişlerini anlatıyor.
Naziler tarafından ‘aşağılık yaratıklar’ olarak görülen bu askerler, akıl almaz kötü muamele görürler. Açlık ve hastalık nedeniyle 24 esir hayatını kaybeder. 77 esir de, herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın, 9 Nisan 1942 tarihinde, sabah saat 06:30’da kurşuna dizilirler.
Özbeklerin sorgusuz sualsiz infazları, savaş sırasında Hollanda’daki en büyük ikinci kitlesel infaz olarak tarihe geçti. Hollanda tarihine kara bir leke olarak geçen Özbeklerin kurşuna dizilişi, dokuz yıl önce Türkevi Derneği tarafından, Amsterdam’da düzenlenen bir programla dünya kamuoyuna duyurulmuştu. Programa, öğrencilik yıllarından itibaren Amersfoort’taki katliamı araştıran ve “Onuru Gömülen Çocuklar” adlı bir kitap yazan Remco Reiding konuşmacı olarak katılmıştı.
İkinci Dünya Savaşı’nda, Alman Nazileri’ne esir düşen 101 Sovyet askeri, 27 Eylül 1941 tarihinde, Hollanda’nın Amersfoort kentine getirilirler. Sovyet askerlerinin tamamına yakını Özbekler’den ve Kazaklar’dan oluşmaktadır. Naziler tarafından ‘aşağılık yaratıklar’ olarak görülen bu askerler, akıl almaz kötü muamele görürler. Açlık ve hastalık nedeniyle 24 esir hayatını kaybeder. 77 esir de, herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın, 9 Nisan 1942 tarihinde, sabah saat 06:30’da kurşuna dizilirler.
Gelin bu ibretlik vahşeti, araştırmacı yazar ve gazeteci Remco Reiding’den dinleyelim: “Öğrencilik yıllarımda değişim programı çerçevesinde Rusya’ya gittim. Moskova dönüşü, Amersfoortse Courant gazetesinde çalışmaya başladım. Gazetede çalışırken, Amersfoort’a getirilen Rus askerlerinin akıbetini araştırmaya başladım. Eriştiğim bilgilere göre, İkinci Dünya Savaşı’nın başlangıcında, 101 asker Rusya’dan Hollanda’ya getirildiler. Bu askerler, Smolensk Muharebesi’nde esir alındılar. Esirler, uzun ve yorucu bir tren yolculuğu sonucunda, 1941 yılının Eylül ayında Amersfoort’a ulaştılar. Almanların amacı, Hollandalılar’a, Özbek asıllı Rus askerlerinin ne kadar vahşi ve aşağılık yaratıklar oldukları, göstermekmiş. Ancak bu propaganda ters tepmiş. Açlıktan ölüm noktasına gelen askerlere bir tane ekmek verilmiş, Almanlar askerlerin ekmek için birbirlerini yemelerini bekliyorlarmış. Ancak askerler tam tersine kendilerine verilen bir ekmeği küçük parçalara ayırarak kardeşçe paylaşmışlar. Esir askerler kampta çok ağır işlerde çalıştırılmışlar. Yorgunluktan ellerindeki kum torbaları yere düşünce, işkence görmüşler ve ceza almışlar. Bu ağır şartlar altında, açlık ve hastalık nedeniyle, Nisan 1942’de 24 asker ölmüş. Geriye kalan 77 asker Almanlar tarafından sürgün edilirler. Ancak bu askerler de, 9 Nisan sabah erken saatlerde (06.30) kurşuna dizilerek öldürüldüler. Özbek askerlerin Hollanda kampındaki dramatik hayatı böyle sonlandı”.
Araştırmacı yazar Remco Reiding, Amsfoort’daki kampla ilgili tüm bilgilerin ve tutanakların, Almanlar tarafından yakıldığını söylerken, olayı gören şahitlerin yaşadığını belirtiyor. Rus arşivlerinde de yeterli belgelerin olmadığına dikkat çeken Remco Reiding, Ruslar’ın araştırma için her türlü yardımı yaptıklarını söylüyor. Reiding, Özbeklerin katledilişinin geniş kitlelere duyurulması için Amersfoort Belediyesi’nin katkılarıyla bir belgesel yapıldığını belirtiyor.
Remco Reiding, faaliyetlerini Sovyet Ereveld Vakfı ile uzun yıllar sürdürdü. Geçtiğimiz aylarda da, ‘Sovyet Ereveld Deneyimi’ adında bir müzenin de açılışı yapılarak, vakfın çalışmaları sürdürülebilir bir yapıya dönüştü. 8 Mart 2025 tarihinde yapılan Müze açılışı programına, Hollanda Dışişleri Bakanlığı’ndan Christiaan Rebergen, Özbekistan Savunma Bakanı, Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan büyükelçilerinin katılması dikkat çekti.
Amersfoort’un Leusden ilçesinde, 101 Özbek ve Kazak askerinin anıt mezarının bulunduğu ‘Sovyet Mezarlığı’nda, Doğu Cephesi’nde esir alınmış eski Sovyetler Birliği’nden daha başka 865 askerin mezarı bulunuyor.
Mezarlıkta bulunan 101 mezar taşında, askerlerin isimleri yazarken, yeni açılan müzede de askerlere ait fotoğraflar ve animasyon filmleri yer alıyor. Remco Reiding’e göre, mezar taşlarının arkasında gizlenen hikayeler, müze sayesinde artık unutulmayacak.
2012 yılından bu yana, Leusden’de her yıl organize edilen programlarla anılan Özbekler, bu yıl da, ’t Atrium okulu öğrencileri tarafından 9 Nisan Çarşamba günü saat 06:30’da Koedriest Anıtı’nda yakılacak 77 mumla anılacaklar.
Savaş mağduru Özbeklerin anılması, Hollanda ve haliyle Avrupa’daki aşırı sağ ve ırkçı hareketlerin daha akılcı bir şekilde değerlendirmesine vesile olur inşallah…
Veyis Güngör
***
Yazar hakkında
Veyis Güngör 1962 yılında Konya’da doğdu. Aile birleşimi çerçevesinde Hollanda’ya göç etti. 1990 yılında Amsterdam Üniversitesi Pedagoji Fakültesinden (Master) mezun oldu. Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı (1990) ve Amsterdam Türkevi Derneği (1992) kurucu başkanlığını yaptı. Hollandaca ve Türkçe olarak ‘Türkevi Dergisi’ni yayınladı. Bir grup sosyal bilimciyle, Avrupa Türkleri sosyolojisi üzerine hazırlanmış doktora tezlerini de yayınlayan, Hollanda Türkevi Araştırmalar Merkezi’ni kurdu. 2006 -2014 yıllarında UETD (Avrupalı Türk Demokratlar Birliği) Hollanda başkanlığı yapan Veyis Güngör, Hollanda Türkevi Topluluğu başkanlığını yürütmektedir.
Hollanda’da yayınlanan aylık HABER gazetesi, Almanya’da yayınlanan REFERANS Dergisi, Londra merkezli Eurovizyon ve Hollanda Postası internet gazetelerinde Avrupa’daki Türklerin sosyolojik sorunları, Avrupa Birliği, Avrupa kültür tarihi konularında köşe yazarlığı da yapmaktadır.
Evli ve iki çocuk babası olan Veyis Güngör’ün yayınlamış bazı eserleri şunlardır:
Ibn Chaldoen en de geschiedenis van de migratie, Aktif Öğrenme Yöntemleri, Amsterdam Mektupları, Üsküp’ten Prizren’e gezi notları, Bizimkilerin Pedagojisi, Siyasi Katılım, Avrupa’da Anadolu; Söyleşiler, Hollanda’da Mevlana ve Konya Öğretisi, Brieven uit Konya: een kennismaking met enkele geestelijke architecten van Anatolië, Hoca Ahmet Yesevi Okumaları, Avrupa Türkleri Üzerine Düşünceler.
TÜHA HABER / Mürsel Akyüz 1973 yazında Almanya’ya geldiğinde henüz 14 yaşındaydı. O yıl ülkesinden ayrılan 710 bin Türk göçmen işçiden biriydi. Adı madencilikle anılan Zonguldak’tan geldiği gibi “işçi öğrenci” olarak madene indi. “10 sene çalıştım madende, dizlerim kırıldığı için çalışmaya yer üstünde devam ettim” diyen Akyüz, iş hayatına olduğu...
TÜHA HABER / Alman hükümeti, terör örgütü IŞİD saflarında savaşmak üzere Suriye ve Irak’a giden bazı Alman uyruklu teröristin eşlerini ve çocuklarını Almanya’ya geri getirdi. Alman ordusuna ait bir uçakla Irak üzerinden Frankfurt’a getirilen kadınlardan 21 yaşındaki Leonora Messing‘in uçaktan iner inmez “terör örgütüne yardım ve yataklık yapmak” suçlarından gözaltına...
TÜHA HABER / Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, Türkiye ile işgücü anlaşması imzalanmasının 60’ıncı yıldönümü etkinliklerine katıldı. Steinmeier etkinlikte Müslüm Gürses’in Sevda Yüklü Kervanlar şarkısını beğeniyle dinledi. TRT Haber : İlhan Atasoy Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, Almanya ile Türkiye arasındaki işgücü anlaşmasının imzalanmasının 60’ıncı yıldönümü dolayısıyla düzenlenen etkinlikte konuştu. Almanya Türk...
TÜHA HABER / Almanya Başbakanı Merkel, koronavirüs krizinin ülkeyi ekonomik açıdan iyi bir durumda olduğu sırada yakaladığı için memnun olduğunu, ancak tehlikenin henüz geçmediğini söyledi. (TÜHA) Türkuaz Haber Ajansı’nın Deutsche Welle Türkçe’ye (DW) dayandırdığı habere göre, Almanya Başbakanı Angela Merkel, yeni tip koranavirüs salgını tehlikesinin henüz geçmediğini, ancak virüs ile...
WARŞOVA-TÜHA HABER / TBMM Başkanı Mustafa Şentop, “Polonya ile ekonomi, savunma sanayi, turizm alanları başta olmak üzere pek çok alanda iş birliği konusunda hususunda mutabakatlar sağlandı, bunları ileri seviyelere taşımayı düşünüyoruz” dedi. (TÜHA) Türkuaz Uluslararası Haber Ajansı Avrupa Temsilcisi Tuba Nur TÜRKELİ’ni haberine göre, TBMM Başkanı Mustafa Şentop, Polonya’daki temasları kapsamında...
Paris’te elektrikli scooter kiralamak yasaklanıyor. Pazar günü gerçekleştirilen referandumda çıkan karar, aralarında ölümcül de olan bir dizi kazanın ardından geldi. Almanya’dan TÜRKUAZ Uluslararası Haber Ajansı (TÜHA) Muhabiri Luisa NEUBAUE’nin DW’ye dayandırdığı haberine göre, Fransa’nın başkenti Paris’te çoğunluk elektrikli scooter kiralamanın yasaklanması yönünde oy kullandı. Pazar günü gerçekleştirilen referandum sonucuna göre,...
