Ecevit dönemi ve “Demokratik Sol”

* Deutsche Welle’nin (DW) Ankara Temsilcisi Gülsen SOLAKER, “CHP’nin 100 yılı ve kimlik arayışı” başlıklı bir yazı kaleme aldı.

* Atatürk tarafından Cumhuriyet’in ve devrimin unsurları olarak kurulan CHP 100. yaşını değişim tartışmalarının yaşandığı bir dönemde yaşanıyor. 

* Peki CHP geçen bir asırda hangi dönüm noktalarını yaşadı?

TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency

TÜHA Haber’in haberine göre, Gazeteci SOLAKER’in yazısın detayı haberin içerisinde.

Ecevit dönemi ve “Demokratik Sol”

CHP tarihindeki önemli bir diğer dönüm noktası ise 12 Mart 1971 muhtırası.

CHP Genel Başkanı İnönü ile partinin Genel Sekreteri Bülent Ecevit’in muhtıraya bakışlarındaki farklılık partinin bir süre sonra kurultaya gitmesine ve İnönü’nün siyaseti bırakmasının başlangıcı oluyor.

Parti delegelerinin bu çekişmesinde büyük bölüm Ecevit’i desteklemesinin ardından İnönü yaklaşık 34 yıl boyunca genel başkanlıktan istifa ediyor. 14 Mayıs 1972’deki kurultayda ise Ecevit CHP’nin Atatürk ve İnönü’den sonraki üçüncü Genel Başkan seçiliyor.

[1 Eylül 1979’da Rize’de mitingte konuşan Bülent Ecevit, CHP’de “demokratik sol” ideolojisini benimseyen bir liderdiFotoğraf: Keystone/Getty Images]

Ecevit parti başkanlığına gelmesinin ardından “sosyal demokrat” ya da “sosyalist” bir parti olunmadığını göstermek adına CHP’nin çizgisi için “demokratik sol” tabirini kullanmaya başlıyor ve kendilerine özgü bir sol parti anlayışı getirdiklerini söylüyor.

Ecevit bu yeni çizgiyi “Kendi sol anlayışımızı, kendimiz, Türkiye’nin toplumsal koşullarına göre oluşturduğumuz evrenseller ki, bizim sol doğrultumuzu tanımlayacak yeni bir terim oluşturduk: Demokratik Sol” sözleriyle açıklıyor.

Selçuk’a göre Ecevit’in başlangıçtan önce “Ortanın Çözümü“, ardından da “Demokratik Sol” kavramlarının “Kemalizm’in bazı ilkelerinin soldan yorumlanması.”

CHP’nin ve Ecevit’in o dönemde Türkiye performansında bir sosyal demokrasi arayışına girdiğini belirten Selçuk, sosyal demokrasinin ülkelerde farklı algılanması ve hayatta kalanların diğer ideolojilerdeki gibi sık görülen bir durum olduğunu belirtiyor.

Selçuk, sosyal demokrasinin bilhassa İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra bir uzlaşma ideolojisi haline geldiğine ve Marksist kökeninden uzaklaşıp dikkati çekerek, Ecevit’in iktidarda o dönemdeki CHP çizgisi ile bir dönem ne sermayeyi de ne de sol kesimleri memnun edebildiğini anımsatıyordu.

1980 darbesi ve ardından gelen dönem

12 Eylül 1980 darbesi hem demokrasi hem de CHP ve diğer partiler için gerçek anlamda bir darbe oldu. Bütün partiler gibi CHP’de bulunur.

Her ne kadar CHP bugün 100’üncü kuruluş yıldönümünü kutlasa da 1980’den yeniden kaydedilen 1992 yılına kadar parti kapalı halde kalıyor.

1982’den 1992’ye kadar ise CHP seçmenlerine hitap edecek Halkçı Parti ve Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) gibi partiler kuruluyor. Bu iki parti 3 Kasım 1985’te birleşiyor ve Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) doğuyor.

CHP’nin yeniden kuruluşu ve Baykal dönemi

CHP 12. yılın ardından 1992’de Deniz Baykal tarafından yeniden kuruldu.

Murat Karayalçın’ın hükümdarlıklarındaki SHP 1995’te CHP’ye katılırken, bu oluşumlardan Demokratik Sol Parti (DSP) ile ayrı kalan Ecevit ise 90’ların sonlarına doğru yükselişe geçiyor.

[Deniz BaykalFotoğraf: Getty Images/AFP/A. Altan]

Doç. Dr. Selçuk, Deniz Baykal ve çizgisinin öncesinde SHP’nin ardından da CHP’de takip edilen açıklamalar şu sözlerle özetleniyor:

“Baykal partisinin net bir ideolojik kimlik olması yerine iktidara verebilecek bir hepsini yakala (hepsini yakala) parti olması durumu ortada. Bu nedenle de partinin ideolojik bagajlarından kurtulması savunuluydu.”

Bu nedenle toplumun tamamına seslenen bir parti olmaya çalışarak Selçuk, Baykal’ın SHP’nin soldaki çizgisini merkeze çekmeye çalıştığını kaydediyor.

CHP 90’ların boyunca iki Tansu Çiller hükümeti ile partnerlerinin birlikteliği oluyor. Selçuk, hükümetler döneminde alınan 5 Nisan gibi kararlarla CHP’nin “liberal ekonomiye teslim olduğunu” belirtirken, 90’ların ikinci yarısından sonra da CHP’nin neoliberal hegemonyaya karşı etkili bir yansıtma üretmeyi başaramadığını ve bunu Refah Partisi’nin giderek ilerledine işaret ediyor.

Bu arada 18 Nisan 1999’daki seçimde Ecevit’in DSP’sinin birinci partisinde, CHP seçim barajını geçemeyerek askeri darbe dönemi dışında ilk kez TBMM dışında kalıyor.

Baykal, yaklaşık birer yıllık iki kısa kesintiyle partinin ikinci dönemi sonrasında yaklaşık 15 yıl 8 ay CHP’ye genel başkanlık yapıyor. 2010’da ise patlayan kaset skandalının ardından istifa diyor ve yerine Kemal Kılıçdaroğlu geliyor.

CHP’de Kılıçdaroğlu dönemi

2010’dan bu yana genel başkanlığı sürdüren ve 2023 seçimlerinin ardından değişim üzerine kurultaya doğru yola çıkan Kılıçdaroğlu, 13 yıl boyunca AKP’ye karşı etkili bir direniş sürdürmemek ve partiyi hızla yitiren krizlerin odağında.

[Millet İttifakı’nın Cumhurbaşkanı adayı olan CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun seçimi kazanamaması partide değişim tartışması başlattıFotoğraf: Yves Herman/REUTERS]

Görevine gelmesinden dört ay sonra referanduma gidilen Türkiye’de 2010’daki anayasa değişikliği “evet” oylarıyla kabul edilirken, 2011 genel seçimlerinde ise partinin oy oranı yüzde 25,98’e yükseldi.

Kılıçdaroğlu’nun tepkisi ve Sağ kayma eleştirilerini başlatan kararlarından biri 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimi Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ile birlikte İslam İşbirliği Teşkilatı eski Genel Sekreteri Ekmeleddin İhsanoğlu’nu başkan adayı olarak göstermesi oldu.

2015 Haziran seçimlerinde yüzde 24,95, Kasım seçimlerinde yüzde 25,32 oy alan CHP’de Kılıçdaroğlu parti tabanını biraz genişletmeyi başarsa da Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) seçmenlerini kazanamadı.

Kılıçdaroğlu dönemindeki CHP’nin en akılda kalan ve seçmen nezdinde oy toplayan icraatı ise Ankara’dan İstanbul’a 2017 yazında yaptığı Adalet Yürüyüşü oldu.

2018 Cumhurbaşkanlığı seçimi ise CHP’nin adayı Muharrem İnce yüzde 30,64 oyla Erdoğan’a seçimde ilk turda katılırken, Kılıçdaroğlu’nun diğer partilerle kurduğu ittifak 2019 yerel seçimlerinde büyükşehirlerin kazanılmasında etkili oldu.

İttifak modeli 2023 seçimleri için de altılı masa ile uygulanmaya çalışılsa da bu kez başarılı olunamadı.

CHP sonbaharın düzenlenmesi beklenen kurultayla değişim ve kimlik arayışını sürdürüyor.

Gazeteci* Gülsen SOLAKER, DW

Gülsen Solaker Dış politika ve iç siyasi gelişmeler ağırlıklı olarak 1997’den beri çalışan gazeteci.