Dağlık Karabağ sorunu nedir?

TÜHA HABER / Dağlık Karabağ, Azerbaycan sınırları içerisinde, Ermenistan sınırında yer alan bir bölge.

(TÜHA) TÜRKUAZ Uluslararası Haber Ajansı’nın (EuroNews)’e dayandırdığı haberine göre,Dağlık ve ormanlık bir coğrafi yapıya sahip. Nüfusun yüzde 80’i Ermeni kökenli.

Uluslararası hukuka göre Dağlık Karabağ, Azerbaycan’ın bir parçası ancak nüfusun çoğunluğunu oluşturan Ermeniler, Azerbaycan yönetimine karşı çıkıyor. Özerklik statüsündeki paylaşılamayan bölgenin idaresi Ermenistan’ın da desteğiyle, 1990’lardaki savaştan bu yana Ermenilerin elinde.

Dağlık Karabağ’da on binlerce kişinin hayatına mal olan savaş, çok kez ihlal edilen ateşkes ve çözüm bulunamayan anlaşmazlıkta son 33 yılda neler oldu? Ana hatlarıyla derledik:

1-2 Aralık 1987

Sovyetler Birliği içerisinde yer alan ve oblast (bölge) statüsünde olan Dağlık Karabağ’da Ermenilerin çoğunlukta olduğu Çardıklı kasabasında yönetim liderinin görevden alınmasıyla başlayan protestolar Azerbaycan polisi tarafından bastırıldı.

13 Şubat 1988

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içerisindeki Dağlık Karabağ Özerk Oblastı’nın Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne bağlanmasını talep edenler Hankendi şehrinde sokağa döküldü.

20 Şubat 1988

Dağlık Karabağ Özerk Oblastı Ulusal Konseyi Olağanüstü Toplantısı’nda Ermeni temsilciler bölgenin Ermenistan ile birleşmesinden yana karar aldı. Moskova bu kararı kabul etmedi.

26 Şubat 1988

Dağlık Karabağ’ın Ermenistan ile birleşmesini destekleyen bir milyon kişi Erivan’da yürüyüş düzenledi.

27-29 Şubat 1988

Sovyet kayıtlarına göre 26’sı Ermeni ve 6’sı Azeri toplam 32 kişinin hayatını kaybettiği Sumgayıt Olayları yaşandı.

Sumgayıt Olayları’nda Ermenistan’a tepkili Azeriler ayaklanmış, çıkan şiddet olaylarında Ermeni nüfusu hedef alınmıştı. Kentin Ermenileri bölgeyi terk etmek zorunda kalmıştı.

15 Haziran 1988

Ermeni Yüksek Sovyeti, Sovyet Anayasası’nın 70. maddesini temel alarak, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı’na bölgenin Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne bağlanmasına yönelik yetki verdi.

21 Eylül 1988

Moskova, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı’nda sıkıyönetim ilan etti.

Ağustos 1989

Azerbaycan, Ermenistan ve Dağlık Karabağ’a ekonomik yaptırımlar uyguladı. On binlerce kişi evlerini terk etmek zorunda kaldı, binlercesi de hayatını kaybetti.

13-20 Ocak 1990

Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de, Ermeni toplumuna yönelik saldırılar patlak verdi.

Ocak-Haziran 1991

Sovyetlerin desteğindeki Azerbaycan birlikleri, silahlanan Ermeni güçlerine karşı Koltso Harekâtı başlattı. Şaumyan’daki 24 köyde Ermeniler evlerini terk edip göç etmek zorunda kaldı.

10 Aralık 1991

Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından bir kaç gün önce Dağlık Karabağ’da referandum düzenlendi. Halkın yüzde 99.89’u tam bağımsızlıktan yana oy kullandı. Yasal olmadığı gerekçesiyle referandumu tanımayan Bakü, Dağlık Karabağ’ın özerklik statüsünü sonlandırdı.

Azerbaycan’ın yönetimi ele alma girişimlerinde çıkan şiddet olaylarında, Ermenistan hükümeti Dağlık Karabağ’daki bağımsızlık hareketine destek verdi. Bu olaylarda 25 bin kişi yaşamını yitirdi, çok daha fazlası evlerini terk etti.

25-26 Şubat 1992

Ermenilerin yüzlerce kişiyi katlettiği “Hocalı Katliamı”, İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne göre Dağlık Karabağ’da süren savaşın en kanlı dönemi olarak tarihe geçti.

Azerbaycan makamları verilerine göre, 7 bin nüfuslu Hocalı’da 600’den fazla kişi yaşamını yitirdi. Türkiye’de hazırlanan bir rapora göre binlerce bina yerle bir oldu.

Nisan-Kasım 1993

Devam eden çatışmalar kapsamında Ermeni güçleri Azerbaycan’a bağlı Kelbecer, Ağdam, Füzuli, Cebrayıl, Kubadlı ve Zengilen gibi kentleri işgal etti.

Birleşmiş Milletler kararlarına rağmen işgal edilen bölgelerden çıkmayan Ermenistan, Dağlık Karbağ ve çevresindeki bölgelerin kontrolünü fiilen ele geçirdi.

Çatışmalar nedeniyle bölgede yaşayan 600 binden fazla Azeri ve 200 binde fazla Ermeni evlerini zorla terk etmek durumunda kaldı.

9-11 Mayıs 1994

Rusya’nın ara buluculuğunda kapsamlı bir ateşkes anlaşması yazıldı. Azerbaycan, Ermenistan ve Dağlık Karabağ’ın savunma makamları bu anlaşmaya imza attı. Anlaşma 12 Mayıs 1994’te yürürlüğe girdi.

Çatışmaların durması için askerden arındırılmış alan belirlendi. Ancak, her iki taraf da 1994’ten bu yana bu bölgenin sınırlarını ihlal ederek ölümlere neden oldu.

6 Aralık 1994

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) kapsamında Dağlık Karabağ sorunun çözülmesi amacıyla Minsk Grubu adında bir eşbaşkanlık oluşturdu.

Fransa, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri önderliğinde kurulan grubun üyeleri arasında Ermenistan ve Azerbaycan’ın yanı sıra Türkiye, Almanya, İtalya, Belarus, İsveç ve Finlandiya da bulunuyor.

– 1994’te ateşkes ilan edilse dahi herhangi bir barış anlaşması imzalanmadı.

– Bölge, petrol kaynaklarından ve doğal gaz boru hattından dolayı stratejik öneme sahip.

[TÜHA Haber Ajansı, 29 Eylül 2020]