Zeytinliklerin madencilik faaliyetlerine açılmasını öngören tartışmalı yasa teklifi kanunlaştı

TÜHA/TÜRKUAZ İnternational News Agency

Gazeteci* Sait Burak Ütücü

ANKARA (TBMM)  20 TEMMUZ 2025 – Türkiye’nin enerji arzını karşılama amacı taşıdığı iddiasıyla Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) tarafından hazırlanan ve 17 Temmuz’da Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu’na gelen “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” cumartesi günü Meclis’te kabul edilerek kanunlaştı.

Meclis’te yapılan oylamada 454 oy kullanıldı. Yasa teklifi, 255 kabul oyuyla kanunlaşırken, 199 red oyu verildi.

21 maddeden oluşan teklif, Meclis Genel Kurulu’nda görüşülürken 18 Temmuz gecesindeki oturumda gerginlikler de yaşandı.

Diğer yandan zeytinlik alanlarda madencilik faaliyetlerinin yapılmasının önünü açan kanun teklifini protesto eden bazı çevre örgütü üyeleri ve Türkiye’nin farklı kentlerinden Ankara’ya gelen köylü yurttaşlar yaklaşık iki haftadır eylem yapıyor.

Muhalefet tarafından “Süper İzin” olarak adlandırılan teklifin özellikle 11. maddesine tepki gösteriliyor.

TBMM Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu Başkanı ve AK Parti Bursa Milletvekili Mustafa Varank teklife dair, “‘Bu kanun ne getiriyor?’ derseniz, öncelikle bu kanun, yenilenebilir enerji yatırımlarının hızlandırılmasını getiriyor,” ifadelerini kullandı.

Zeytinliklerde madenciliğe kapı aralayan 11. madde

Teklifin en çok eleştirilen düzenlemesi olan 11. madde, elektrik üretimi amacıyla yürütülen madencilik faaliyetlerinin “doğayla uyumlu” şekilde zeytinlik alanlarda yapılabileceğini öngörüyor.

Aynı zamanda bu teklif, taşınmazları kamulaştırılan yurttaşların zeytinlik alanlarının uygun bedelle madencilik firmaları tarafından kiralanmasının önü açıyor.

11. maddeye eklenen geçici bir madde, elektrik üretimi gerekçesiyle zeytinlik alanlarında madencilik faaliyetlerine izin vererek çevreye ciddi zararlar doğurma riski taşıyor. Teklif ile zeytin ağaçlarının taşınması ya da yerine yenilerinin dikilmesi öngörülse de, ekosistemin bütünlüğü ve ağaçların verimliliği geri kazanılamayabilir.

Tepkiler üzerine 11’inci maddede bazı değişiklikler yapıldı. AK Parti milletvekillerinin verdiği önerge ile 11’inci maddenin metni değiştirildi.

Bu madde, Maden Kanunu’na eklenecek geçici 45’inci madde ile Muğla’daki belirli bölgelerdeki zeytinlik alanlarında elektrik üretimi amacıyla yapılacak madencilik faaliyetine izin veriyor, bu faaliyette bulunacak şirketlere yükümlülükler getiriyordu.

Kabul edilen değişikliğe göre şirketlerin tesis etmek zorunda oldukları zeytin sahaları, taşınan ve taşınamayan zeytin ağacı sayısının en az iki katı zeytin ağacından oluşmak zorunda.

Ancak birçok kişi, bu denli büyük bir alanın bulunamayacağına inanıyor.

Elektrik üretimine yönelik madencilik faaliyetlerinin başka bir alanda yapılamaması durumunda, zeytin ağaçlarının aynı il/ilçede taşınması ve geçici tesislerin kurulması kamu yararı gerekçesiyle mümkün kılınıyor.

Zeytinliklerin madenciliğe açılması, tarım alanlarının tahribine, biyolojik çeşitliliğin zarar görmesine ve toprağın doğal yapısının bozulmasına yol açabilir.

Bu düzenleme, “kamu yararı” gerekçesiyle çevresel koruma ilkelerinin geri plana atılması eleştirilerine neden oluyor.

ÇED süreçleri ve ormanlarda bedelsiz izin

Teklifle birlikte, Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) süreçlerinde ilgili kamu kurumlarının üç ay içinde görüş bildirmemesi halinde onay vermiş sayılması öngörülüyor.

Teklifte, ÇED sürecine dair ‘olumlu görüş’ şöyle ifade ediliyor:

“Çevresel etki değerlendirmesi işlemleri Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yürütülür. Çevresel etki değerlendirmesi sürecinde ilgili kurumlar görüşlerini en geç üç ay içinde verir. Kurumların ilave süre talep etmeleri halinde en fazla bir ay ek süre verilir. Tüm değerlendirmelerini tamamlayarak bu süreler içinde görüş bildirmeyen kurumun görüşü olumlu kabul edilir. İzin vermiş kurumlar çevresel etki değerlendirmesi sürecinde olumsuz görüş veremez. Çevresel etki değerlendirmesi olumlu kararı alınan madencilik faaliyetleri için, ilgili kurum tarafından varsa mali yükümlülükler alınarak en geç bir ay içinde diğer işlemler tamamlanır.”

Bu otomatik onay mekanizması, uzmanlara göre çevre koruma mevzuatının denetim mekanizmalarını aşındırabilir.

Devlet ormanlarında madencilik faaliyetleri için bedelsiz izin verilecek olması da başka bir tartışma konusu.

Bu izinler, yalnızca arama değil işletme aşamalarını da kapsıyor ve çevresel etki değerlendirme sürecinde “uygun görüş” olarak kabul ediliyor.

Bu düzenlemeyi “Orman Kanunu’nun 169. maddesine açık aykırılık” olarak nitelendiren Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) milletvekili Orhan Sarıbal, “İktidara geldiklerinde yıllık 12 milyon metreküp olan orman kesimi, bugün 25 milyona çıktı. Yangınlarda her yıl 38 bin hektar orman kül oluyor,” dedi.

İktidar kanadı, teklifin enerji ithalatını azaltmak ve arz güvenliğini sağlamak için hazırlandığını savunuyor.

Bu madenlerin bulunduğu sahalarda gerek duyulur ise acele kamulaştırmaya gidilebilecek.

Ayrıca, Cumhurbaşkanının kararıyla, üretimin en fazla yüzde 10’una kadar olan bir kısmının stoklanması zorunlu tutulabilecek.

Hangi madenlerin “kritik” kabul edileceği ise sanayi, ticaret ve milli savunma bakanlıklarının ortak değerlendirmesiyle belirlenecek.

Türkiye’nin kömürü portresi

Enerji düşünce kuruluşu Ember’in rakamlarına göre, Türkiye’nin kömürden elektrik üretiminin toplam üretim içerisindeki payı yüzde 36,6 olarak kaydedildi.

Kuruluşun derlediği son verilere göre Türkiye, 2023 yılında kömürden ürettiği elektrik ile 118 milyon ton karbondioksit ve ilgili gazların salımına neden oldu.

Çevre hareketlerinin baskısına rağmen Ankara, yeni kömür madenciliği faaliyetleri ile elektrik üretimini desteklemeyi planlıyor. Climate Action Tracker’a göre Türkiye, planlanan kömür yatırımları konusunda dünyada üçüncü sırada yer alıyor.

Yerli kömürün sıklıkla bir güvence olarak gösterilmesine karşın, son yıllarda Türkiye’de kömürden elektrik üretiminde ithal kömürün payı hızla arttı.

Son 10 yılda kurulan 8,6 GW kapasiteli kömürlü termik santrallerin 6,4GW’lık kısmı, ithal kömüre dayalı santraller.

İthal kömürden üretilen elektriğin toplam elektrik üretimindeki payı, 2013 yılında yüzde 12 iken 2023’te yüzde 22’ye yükseldi.

Türkiye’nin ithal ettiği kömürün büyük kısmı, Rusya’dan geliyor.

Rusya, 2021 yılına kadar Türkiye’nin kömür ithalatında birinci tedarikçi olan Kolombiya’yı geride bırakarak 2022 ve 2023’te ana tedarikçi durumuna geldi. Kömür ithalatında Rusya’nın payı 2022 yılında yüzde 49 iken, 2023’te yüzde 73’e yükseldi.

2024’te Türkiye’nin elektrik üretiminin yüzde 14’ü yerli kömür santrallerinden karşılandı.

Ancak bu santrallerin üretime devam edebilmesi için getirilen geçici düzenlemeler, iklim hedefleri açısından eleştiriliyor.

Meclis’te gerginlik

TBMM Genel Kurulu’nda zeytinliklerin madencilik faaliyetlerine açılmasını da içeren kanun teklifine karşı kürsü eylemi yapan AK Parti ile muhalefet milletvekilleri arasında arbede yaşandı

Genel Kurul’da yaşanan arbede öncesinde, Cumhuriyet Halk Partili (CHP) milletvekilleri teklifin geri çekilmesini isteyerek kürsüyü işgal etti.

DEM Parti Mersin milletvekili Perihan Koca, AK Partili milletvekillerinin muhalefet milletvekillerinin üzerine yürüyerek, eylemi bastırmaya çalıştıklarını belirtti.

Koca’nın arbede anını cep telefonuna kaydetmesi üzerine AK Parti Ağrı Milletvekili Ruken Kilerci, Koca’nın üzerine yürüdü.

Yaşanan arbede üzerine Meclis Başkanvekili Tekin Bingöl oturuma ara verdi.

Muhalefet teklifin iptali için Anayasa Mahkemesi’ne başvuracak

İlgili teklif ayrıca, Anayasa’ya aykırılığı açısından da tartışılıyor.

Bu teklif ile Anayasa’nın 45. maddesinde yer alan “Tarım arazileri ile çayır ve meraların korunması” ilkesine aykırılık iddialarına yol açabilecek şekilde tarımsal bütünlüğün zarar görebileceği tahmin ediliyor.

CHP’li Sarıbal, teklifin bu haliyle kabul edilmesi durumunda, iptali için Anayasa Mahkemesi’ne götürüleceğini açıkladı.

“Zeytin katliamı, mera kıyımı, orman yağmasıyla geleceğimizi yok edecekler. Giderayak ne var ne yok satacaklar, halkı yerinden yurdundan edecekler. Yok öyle yağma!” diyen Sarıbal, sürecin yalnızca Meclis’te değil sahada da takipçisi olacaklarını vurguladı.

Zeytinlikler taşınabilir mi?

Geçen ay kanun teklifi gündeme geldiğinde kamuoyunda zeytinliklerin taşınmasının mümkün olup olmadığına dair tartışmalar başlamıştı.

Tartışmaya yerbilimci Celal Şengör de zeytin ağaçlarının bilimsel yöntemlerle taşınabileceğini söyleyerek dahil olmuştu.

Zeytin ağaçları (Olea europaea), olağanüstü bir dayanıklılığa sahip olduğu için nakledilmesi gündeme gelebilen bir bitki. Bu dayanıklılık, zeytin ağaçlarının derinlere uzanan güçlü bir kazık kökü olmasından kaynaklanıyor. Zeytin ağaçları hem havuç vb. sebzeler gibi kalın ve baskın bir ana köke sahip hem de bunu geniş lifli köklerle birleştiriyor. Bu sayede diğer birçok ağaç türüne kıyasla yer değiştirme stresine daha fazla dayanabiliyor.

Bilimsel veriler, zeytin ağaçlarının genç fidanlardan yüzlerce yıllık ağaçlara kadar hemen hemen her yaşta başarılı bir şekilde nakledilebileceğini doğruluyor, ancak bu sürecin son derece dikkatli planlanıp uygulaması ve risklerle dezavantajların iyi değerlendirilmesi gerekiyor.

Uzmanlara göre bu bitkilerin dayanıklılığının ardındaki bir neden de zeytin ağacının Akdeniz iklimine adapte olurken kuraklığa, kötü toprak koşullarına ve fiziksel bozulmaya dayanacak mekanizmalar kazanmış olması. (TBMM)