Londra’nın ‘siyah taksi’ şoförleri alzaymır araştırmalarına konu oldu

LONDRA-TÜHA HABER / İngiltere’nin başkenti Londra sokaklarında trafiğin soldan akmasını bir kenara bırakırsak dikkati ilk çeken şeylerden bazıları kırmızı otobüsler ve kendilerine has “eski moda” tasarımları olan büyük siyah taksiler.

(TÜHA) Türkuaz Uluslararası Haber Ajansı Avrupa Temsilcisi Tuba Nur TÜRKELİ’nin haberine göre, Londra tarihinde önemli bir yeri olan bu taksileri kullanan sürücülerin hiç bilmediğimiz bir özelliği bulunuyor. Londra’daki taksi şoförlerinin yön bulma ve hafıza bilgileri bilim insanlarının son teknolojiyle yaptıkları alzaymır araştırmalarına yardımcı oluyor.

Londra’da taksi şoförü olabilmek için 18 yaşını doldurmak ve en az 12 ay sürüyle sürücü belgenizin olması şartı aranıyor. Ancak 18 yaşında ehliyet alsanız da 21 yaşından önce Londra’da siyah taksi şoförü olamıyorsunuz.

Sağlık ve teknik sınavlar bir yana dursun, Londra sokaklarını çok bilmeniz gerek ve bununla ilgili yapılan şoförlük bilgisi testini de geçmek zorundasınız. Bu yönetmelik bazı farklılıklar olsa da 1865 yılından bu yana uygulamada. İşin en zor kısmı işte tam da burası.

Londra’daki siyah taksi şoförlerinin beyinleri aşırı derecede navigasyon bilgisiyle dolu olduğu için, normal insanlara göre daha farklı çalışıyor. Bilim insanları Londra’daki taksi şoförlerini inceleyerek alzaymır hastalığıyla ilgili önemli çalışmalar yürütüyor.

Hafızadaki bilgileri artırmaya yönelik çalışmalar aynı zamanda beynin öğrenmeyle hafızayı kontrol eden ve alzaymır hastalığının başlangıcında küçülen bölümü olan “hipokampusu” uyarıp büyütüyor. Kısaca, hafıza ve yön bulmada beynin en önemli rolü olan bölgesi hipokampus.

Ancak Londra’daki taksi şoförlerinin bu bilgisi, onların Buckingham Sarayı’ndan Londra Köprüsü’ne en kestirme yoldan nasıl gidildiğini bildiği anlamına gelmiyor.

“Londralı taksicilerin beyinleri farklı gelişiyor”

2000 senesinde Londra College Üniversitesi (UCL) Nörolojik (beyin taraması) Görüntüleme Merkezi’nde yapılan bir araştırmada, Londra’da çalışan taksi şoförlerinin arka hipokampuslerinin normal kişilere göre daha büyük olduğu tespit edilmişti.

2011 yılında yapılan başka bir araştırmadaysa, Londra’daki taksi şoförlerinin bu yetilerinin, daha sonraki hayatlarında beyinlerini geliştiği tezini ispatladı.

Yakın bir zamanda UCL Bilişsel Sinirbilim Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Hugo Spiers’in başında olduğu yeni bir çalışma, alzaymırın başlangıcı hakkında fikir edinmek için söz konusu sürücülerin beyinlerini yeniden inceliyor.

Prof. Dr. Spiers, Washington Post’a verdiği röportajında, “Taksicilerin güzergah hesaplaması yaptığı anda beyinlerindeki hippokampusu nasıl çalıştırdıklarını iyi bir şekilde bilmiyoruz.” diye konuştu.

“Taksi beyin” projesi

Spiers, “Taksiciler, 26 bin cadde ve sokakta yön bulma ve planlama görevini çözmek için diğer beyin bölgelerini nasıl kullanıyor? Bir güzergahı hızlı bir şekilde planlarken, diğerini hesaplamak için neden biraz daha fazla zaman harcadıklarını açıklayabilir miyiz? Bu konu hakkında daha fazla bilgi edinmemiz gerekiyor.” diyor.

Hugo Spiers ve ekibi “taksi beyin” adını verdikleri araştırmayı geliştirmek için gönüllü kişiler aradıklarını söyledi. Projenin internet sitesinde yer alan açıklamasında şöyle bir ibare geçiyor: “Taksicilerin yön ve güzergah hesaplarken beyindeki hipokampusün hangi tarafının büyüdüğünü belirlemek, alzaymır hastalığının erkek teşhisi için gerekli olan kritik önemdeki fikirleri elde etmede yardımcı olacak.”

Alzaymır hastalığında erken teşhis, doktorların hastalarını daha hızlı tedavi etmesini sağlarken, hastanın da yaşam standardını artıran bir olgu.

Projede gönüllü olanlara 35 euro ödeme yapılıyor ve kendilerine beyinlerinin ayrıntılı çekilmiş bir fotoğrafı hediye ediliyor. Londra’da yön bulmayla alakalı testi geçtikten sonra deneklerin beyinlerinin MR taraması yapılıyor. Deneye katılan bir taksi şoförü BCC Radio 5’e verdiği röportajda söz konusu çalışmanın sürücüler arasında oldukça popüler olduğunu belirterek, “Hipokampusumuz sizinkinden daha büyük diye kendi aramızda şaka yapıyoruz.” diyor ve ekliyor:

“İyi bir hafızam olduğunu fark ettim. Ancak bu, taksi sürmekten biraz daha farklı bir durum. Bir yere gidebilmek için yön bulma bilgisiyle, bir şeyleri hatırlayabilmek farklı şeyler. Yön bulmak, bir noktadan sinyal almak gibi bir şey. İki yetimin birleşmesi, beni taksi şoförü olmaya kadar getirdi.”

“Bunun acısını çekmeye korkuyorum. Bu sebeple mesleğime katkı sağlayacak her bilgiye ulaşmaya çalışıyorum. Bu benim için zevkten öte bir şey.”

Londra’da 10 kilometre çapında 60 binden fazla cadde ve sokak var

Londra’da siyah taksi sürücüsü olabilmek için kuralları Londra İçin Ulaştırma Kurumu (Transport for London) belirliyor.

Taksi şoförü olmak isteyen 18 yaşını doldurmuş herkesin bir teorik bir de pratik sınavdan geçmesi gerekiyor. Teorik sınavda karayolları kanunu, matematik becerisi ve taksi yasası ile ilgili soruların yanı sıra çalışma sahası olan şehirle ilgili bilgisi de test ediliyor.

Şehir bilgisi (Knowledge) sınavında 24 sorudan 18’ine doğru yanıt vermek gerekiyor. Şehir bilgisi Londra’da taksi lisansı almak isteyenlerin adeta korkulu rüyası. Yaklaşık 9 milyonluk başkent, banliyöleriyle birlikte bin 572 kilometrekare alana yayılıyor. Ancak Londra’da yaklaşık 10 kilometre çapında 60 binden fazla cadde ve sokak bulunuyor ve bunların büyük çoğunluğu ya tek yön ya da kısıtlı dönüş özelliğine sahip.

[TÜHA Haber Ajansı, 14 Kasım 2021]