“Dicle ve Fırat Havzasında Su ve Güvenlik Planlaması ” Raporu ABD’de yayınlandı

Su Politikaları Derneği ve Hidropolitik Akademi Merkezi Başkanı Dursun YILDIZ, ABD’de yayınlanan “Dicle ve Fırat Havzasında Su ve Güvenlik Planlaması ” raporuna göre, bölgede 10-15 yılda suyun yönetilemez duruma gelebileceğine dikkat çekti.

“Dicle ve Fırat Havzasında Su ve Güvenlik Planlaması ” raporuyla ilgili TÜRKUAZ Uluslararası Haber Ajansı (TÜHA)’dan Ataner YÜCE’ye  açıklamalarda bulunan Dursun YILDIZ, Uzun dönemdir siyasal istikrarsızlığın yaşandığı Ortadoğu’daki su kaynaklarının havzadaki güvenlik planlaması üzerindeki etkilerinin ABD’nin Quantico, Virginia: Deniz Piyadeleri Üniversitesi uzmanları tarafından incelendiğini söyledi.

Dursun YILDIZ, bu projenin 1997 yılında ABD Hava Kuvvetleri Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü’nün finansmanı ile başladığını belirterek ve bu projenin sonunda  1999 yılında Ulusal Savunma Üniversitesi  tarafından “Fırat Üçgeni: Güneydoğu Anadolu Projesinin Güvenlik Sonuçları” başlıklı bir rapor yayınlandığını, 2004 ve 2005 yıllarında ise ABD Savunma Bakanlığı ve ABD Avrupa Komutanlığı’ndan  alınan finansmanla  bölgeye tekrar seyahat edildiğini hatırlattı.

Bu incelemelerden sonra Dr. Erickson ve Albay Lorenz’in, 2013 yılında Orta Doğu’daki su kıtlığının askeri planlama için önemini vurgulayan  “Stratejik Su”  raporunun ilk baskısını yayınladıklarını ifade eden YILDIZ, bu raporun genişletilmiş ikinci baskısının ise  Quantico, Virginia: Deniz Piyadeleri Üniversitesi  tarafından 2023 yılında yayınlandığını dile getirdi.

Stratejik Su: Irak ve Güvenlik Planlaması başlıklı raporun girişi, özet ve sonuç  bölümlerinde yer alan bilgilere de dikkat çeken Su Politikaları Derneği ve Hidropolitik Akademi Merkezi Başkanı Dursun YILDIZ, Frederick Lorenz ve Edward J. Erickson’un genişletilmiş baskıda, genellikle, günümüzün önemli güvenlik meselelerinin düşünüldüğünde, kitle imha silahları, hipersonik füzeler veya yapay zeka gibi konuların haber başlıklarını doldurduğunu ve çatışmanın stratejik nedenlerinin genellikle gözden kaçtığının altını çizdi.

Su kıtlığının bu konulardan biri olduğuna dikkat çeken Dursun YILDIZ, şunları söyledi:

“Su kıtlığı ekonomik sorunların, gıda kıtlığının, göç ve toplumsal yer değiştirmenin temel nedeni olabilir, ancak araştırma literatürünün gösterdiği gibi bu nedenleri ölçmek ve kanıtlamak zordur. Su kıtlığının etkisi geniş kapsamlı olup  bir devletin temellerini aşındıran fay hatlarını arttırır. Su kıtlığı genellikle çatışmanın doğrudan bir nedeni değildir, daha ziyade bir devletin ekonomik ve sosyal yapısını istikrarsızlaştırır, güvensizlik yaratır ve potansiyel anlaşmazlıkları çatışmaya doğru sürükler”.

Bu yayında Edward Erickson ve Frederick Lorenz’in, Fırat-Dicle  Nehirleri ile ilişkili artan su kıtlığının bölgesel istikrarı nasıl etkilediğine dair ayrıntılı açıklamalarında sunduğunu hatırlatan YILDIZ, çevre güvenliğini araştırmanın zor yönlerinden birinin problemin çerçevesini tanımlamak olduğunu açıkladı.

Dr. Erickson ve Albay Lorenz’in bunu havzaya odaklanarak yaptıklarını söyleyen Dursun YILDIZ, “Bu, su kıtlığı ve kıyıdaş ülkelerin güvenlik dinamikleri arasındaki ilişkinin ele alınarak incelenmesini sağladı.  Bu su kaynağını paylaşan dört ülke (İran, Irak, Suriye ve Türkiye)’nin tümünde az yada çok su sorunu yaşanmaktadır.  Yazarlar bu yayında  yukarı kıyıdaş ülkenin aşağı kıyıdaş için tahsis edilecek su miktarını belirlemesi “gibi çok genel bir sorunu tartıştıklarını hatırlattı.

Raporda yer alan İran örneğinde olduğu gibi, su kıtlığının devletin güvenlik ve istikrarını bozmadaki rolünü de ortaya koyduğunu dile getiren Su Politikaları Derneği ve Hidropolitik Akademi Merkezi Başkanı YILDIZ, “İran’da akiferlerin aşırı kullanımı nedeniyle obruklar  ortaya çıkıyor. İşgücünün tahmini üçte birini kullanan tarımsal üretim azalıyor ve çift haneli işsizliğe yol açıyor. Bu da ülkenin Kuzeybatısındaki Tarım Merkezi’nde gösterilere, yerel ürünlerin kıtlığına ve gıda enflasyonuna neden oldu. Bu güncellenmiş olan çalışma, Orta Doğu’yu daha geniş bir açıdan ele alarak incelemiştir” şeklinde konuştu.

“Su kıtlığı, Orta Doğu ve Kuzey Afrika gibi  beklediğimiz yerlerden, Cape Town, Sao Paulo ve Chennai gibi tahmin etmediğimiz yerlere yayılıyor” diyen Dursun YILDIZ, “Fırat-Dicle havzasındaki su gerilimi ve işbirliğinden ne kadar çok şey öğrenirsek, gelecekteki krizleri daha bilgili bir şekilde daha geniş bir  perspektiften ele alma imkanımız artacaktır” dedi.

Dr. Erickson ve Albay Lorenz’in, 2013 yılında Orta Doğu’daki su kıtlığının askeri planlama için önemini vurgulayan  “Stratejik Su”  kitabının ilk baskısını yayınladıklarını anlatan Başkan YILDIZ,  Son beş yılda ABD Ulusal Güvenlik önceliğinde Güney Pasifik ve Avrupa’daki su kıtlığının Savunma Bakanlığı için daha az endişe kaynağı olduğunun söylenebileceğini aktardı.

Dursun YILDIZ, bununla birlikte bu sorunun, ABD’nin ilgili ve ilişkili olduğu tüm coğrafyalarda nüfus artışı, kirlilik ve değişen bölgesel iklim koşulları nedeniyle arttığını belirterek, “Bu rapor, azalan su kaynaklarının tüm askeri operasyonların planlanması ve yürütülmesi üzerindeki etkisinin dikkate alınması gerektiğini vurgulamaktadır” dedi.

Matthew R. Slater, “Dicle ve Fırat Havzasında Su ve Güvenlik Planlaması ” raporunun  önsözünü 2022’nin sonlarında yazarken, Fırat ve Dicle  Havzası’nın kıyıdaş  devletlerinin, görünürde net bir çözüm olmadan huzursuzluk ve siyasi istikrarsızlıkla sarsılmaya devam ettiğini ifade eden YILDIZ, bu çalışma için kritik olan iki ülkede – Suriye ve Irak –  koşullarının hızla değişmesinin ABD dış politikası için büyük zorluklar oluşturduğunu hatırlattı.

Suriye hükümetinin ve büyük güçlerin de dahil olduğu geniş bir çatışmaya dönüşen ölümcül bir iç savaşın çözülmesine yardımcı olabilecek uluslararası çabaları kabul etmediğine vurgu yapan Su Politikaları Derneği ve Hidropolitik Akademi Merkezi Başkanı YILDIZ, şunları söyledi:

“Birçok uzman  Suriye hükümetinin şimdiye kadar çoktan düşeceğini tahmin etmişti. Ancak Beşar Esad rejimi şaşırtıcı bir esneklik gösterdi ve iktidarını sürdürdü. Irak’ta ekonomik kalkınma belirtileri var, ancak hükümet içinde altta yatan bölünmeler, mezhep çatışmaları ve yolsuzluklar ülkenin  ilerlemesinin önüne engel olmaya devam ediyor. Havzadaki otonom ve bağımsız Kürt oluşumlarının ortaya çıkması zaten tehlikeli derecede karmaşık bir jeopolitik durumu, daha da karmaşıklaştırıyor. Amerika Birleşik Devletleri, hem Irak hem de Suriye’deki  bölgesel taahhütlerinde aynı noktada  birleşiyor”.

Dursun YILDIZ, bu raporun bölgede suya erişimin incelenmesinden daha çok daha geniş bir bağlamda bölgesel su güvenliği ile ilgili olduğunu ve Temiz su sıkıntısının bugün giderek artan bir şekilde güvenlik planlamasında stratejik bir faktör olarak tanımlandığını dile getirdi.

“Fırat-Dicle nehir havzasında su  dağıtımı ve yönetimi  iklim değişikliği ile birlikte bölgesel istikrar tehdidi olarak giderek daha fazla ortaya çıkmaktadır” şeklinde konuşan YILDIZ, Amerika Birleşik Devletlerinin, kıyıdaş devletlerinin ulusal çıkarlarıyla doğrudan bağlantılı olan Fırat- Dicle Havzası’nın istikrarı konusunda uzun vadeli bir stratejik ilgiye sahip olduğunu belirtti.

Dursun YILDIZ, “Stratejik Su: Irak ve Güvenlik Planlaması “ raporunun genişletilmiş ikinci baskısının, Fırat-Dicle Nehir havzasında jeopolitik durumun analizini güncellediğini ve havza ülkelerinin isteklerinin kapsamını genişleterek ele aldığını söyledi.

Rapordaki yeni bölümler olarak “Coğrafya, Kürtler ve Su” ile “Veri, Bilim ve Diplomasi” bölümlerinin de yer aldığını hatırlatan YILDIZ, Raporun “Güvenlik planlaması ve gelişen kriz” başlıklı sonuç bölümünün ise güvenlik planlamacıları için değerlendirmeler  sunduğunu  ve probleme sağlam yaklaşımlar önerdiğini ifade etti.

Dünyanın Orta Doğu’daki yeni krizleri izlerken Fırat-Dicle Havzası’ndaki su ve güvenlik sorunlarının da yeni bir duruma ulaştığının altını çizen Su Politikaları Derneği ve Hidropolitik Akademi Merkezi Başkanı YILDIZ, Irak’ın 2003 yılındaki işgali  20 yıl sonra hala bölgesel istikrarsızlıklar yaratmaya devam ettiğini hatırlattı.

Uzun süredir bölgede süregelen sorunlarla başa çıkılamadığı için su krizinin yönetilemez seviyelere ulaştığını söyleyen Dursun YILDIZ, “10-15 yıl içinde daha da belirginleşecektir. ABD Dışişleri Bakanlığı, suya güvenilir ve sürdürülebilir erişimi  “bir ülkenin ulusal güvenliğinin temel unsuru” olarak görüyor. Dicle -Fırat  Havzasında su durumu daha da kötüleşirse Irak’ın kaybedecek çok şeyi olacak” değerlendirmesinde bulundu.

“Bölgede güvenlik sorunları ve istikrarsızlık ortamına rağmen hala gerçekleştirilebilecek çok şey var” diyen YILDIZ, “Su bölgede işbirliği için hala bir fırsat olarak düşünülmelidir. Ancak Türkiye bölgenin hızla değişen jeopolitiğini ve bu raporlarda sözü edilen ABD’nin ve diğer küresel güçlerin bölgeye olan stratejik ilgisinin artacağını dikkate almalıdır. Bu kapsamda yeni bir hidropolitika geliştirmelidir”açıklamasında bulundu.

Rapor Nasıl Hazırlandı ?

Bu proje 1997 yılında ABD Hava Kuvvetleri Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü’nün finansmanı ile başladı.

Frederick Lorenz, Ulusal Savunma Üniversitesi öğretim üyesi idi. Bu ilk hibe, bölgeye seyahat etmek ve bir araştırma projesi yürütmek için kullanıldı. Bu projenin sonunda  1999 yılında Ulusal Savunma Üniversitesi  tarafından “Fırat Üçgeni: Güneydoğu Anadolu Projesinin Güvenlik Sonuçları” başlıklı bir rapor yayınlandı.

Bu yayının hazırlanmasında  Brian R. Shaw, Aaron T. Wolf ve John F. Kolars’ tan katkı alındı.

2004 ve 2005 yıllarında, ABD Savunma Bakanlığı ve ABD Avrupa Komutanlığı’ndan  alınan finansmanla  bölgeye tekrar seyahat edildi. Türkiye’nin  Ankara’daki ABD büyükelçiliğinin yardımı ile  Şam, Suriye; ve Irak, Bağdat’a seyahat düzenlendi ve bölgede temaslar kuruldu.

HPA News.

Kaynak: Frederick Lorenz and Edward J. Erickson (2023) Strategic Water Iraq and Security Planning in the Euphrates  - Tigris Basin, Expanded Edition. Marine Corps University Press USA. Available at: WWW.USMCU.EDU/MCUPRESS