Belirsizlikler Çağında BRICS+ ve Yeni Küresel Düzen

2025 BRICS Zirvesi’nde yapay zeka ve dijital yönetişim alanında öne çıkan dijital özerklik vurgusu, Küresel Güney’in teknoloji alanındaki marjinalleşmesini engelleme çabasında ne derece etkili olabilir?

6-7 Temmuz 2025 arasında Brezilya’nın ev sahipliğinde düzenlenen 17. BRICS Liderler Zirvesi’nin ardından yayımlanan ortak bildirge, küresel ölçekte derinleşen dijital asimetriye dikkat çekmekte ve özellikle çığır açan teknolojiler alanında –bilhassa yapay zeka konusunda– kapsayıcı bir iş birliği çağrısı yapmaktadır. Bildirgede yapay zeka, kalkınma açısından kritik bir dönüm noktası olarak tanımlanmakta; küresel yapay zeka yönetişiminin “potansiyel riskleri azaltması” ve tüm ülkelerin özellikle de Küresel Güney’in ihtiyaçlarını gözetmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Bu vurgu Batı merkezli normlara alternatif bir yapay zeka yönetişimi oluşturma arzusunun altını çizerken gelişmekte olan ülkelerin hızlanan teknoloji yarışında marjinalleşmesini önleme ihtiyacını da güçlü bir şekilde ifade etmektedir.

Deklarasyonda ayrıca yapay zekanın “ulusal düzenleyici çerçevelere ve Birleşmiş Milletler Şartı’na uygun biçimde ve devlet egemenliğine saygı çerçevesinde” geliştirilmesi gerektiğinin altı çizilmektedir. Bu yaklaşım BRICS’in uluslararası normlarla doğrudan çatışmaksızın kendi dijital özerklik (digital autonomy) vizyonunu hayata geçirme iradesini yansıtmaktadır.

Öte yandan bildirgede veri yönetişimi boyutunda da benzer bir eğilim dikkat çekmektedir. Metin, “ulusal veri egemenliğine saygı” ve “güvenli, karşılıklı mutabakata dayalı sınır ötesi veri akışları” ilkelerini içeren küresel bir çerçeve önererek gelişmekte olan ülkelerin çıkarlarını merkeze alan bir dijital özerklik arayışını pekiştirmektedir. Ayrıca “dayanıklı, güvenli, kapsayıcı ve birlikte çalışabilir dijital kamu altyapısı”nın geniş ölçekli hizmet sunumu ve sosyal katma değer üretimi bakımından taşıdığı stratejik öneme dikkat çekilmektedir.

Bildirgedeki egemenlik ve Birleşmiş Milletler Şartı vurgusu, BRICS ülkelerinin küresel düzenin mevcut normlarını göz ardı etmekten ziyade bunları kendi çıkarlarına uygun şekilde dönüştürme eğiliminde olduklarını göstermektedir.

Sonuç olarak BRICS, dijital asimetriyi azaltma ve dijital özerkliği inşa etme hedeflerini kararlı biçimde ortaya koymuş olsa da bu hedeflerin söylem düzeyinden çıkıp somut stratejilere ve kurumsal kapasiteye dönüşmesi ancak güçlü bir siyasi irade ve ortak hareket kabiliyetiyle mümkün olabilecektir. Aksi takdirde bu iddialı vizyonun sembolik bir çerçevede kalma riski bulunmaktadır.