Azerbaycan ve Ermenistan Anlaştı: Güney Kafkasya’da Barış Kapıları Açılıyor mu?

Bakan Bayramov, “Ermenistan’dan bir sonraki beklentimiz anayasal değişiklikler” derken, Bakü’nün Ermenistan Anayasası’nın bağımsızlık bildirgesinde Karabağ iddialarına itirazını yineledi. Erivan’ın, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Karabağ’ı işgal etmesiyle başlayan gerginlikler, Eylül 2020’de Ermenilerin işgali altında olan Karabağ bölgesinin Azerbaycan’ın kontrolüne geçmesiyle son bulmuştu. 10 Kasım 2020 tarihinde Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanan üçlü mutabakat ile savaş bir nevi son bulmuştu. Bu tarihten itibaren kalıcı bir barış için görüşmelere başlayan Azerbaycan ve Ermenistan nihayet barış şartlarında anlaştı.

Karabağ bölgesi uluslararası alanda Azerbaycan’ın bir parçası olarak tanınıyordu. Ermenistan bölgenin bağımsızlığını hiçbir zaman resmen tanımamış olsa da, ana mali ve askeri destekçisi oldu ve bölge Ermenistan’ın işgali altında kalarak Erivan’ın fiili bir parçası olarak işlev görüyordu. Azerbaycan’ın 2020 tarihinde II. Karabağ Savaşı’nda elde ettiği üstün başarılar ve son olarak Eylül 2023’te uluslararası alanda Azerbaycan’ın bir parçası olarak kabul edilen Karabağ’da anti terör operasyonu ile bölgede tam olarak kontrolünü sağladı. Ocak 2021 tarihinde başlayan barış müzakereleri devam ederken 2024 Ağustos ayında 17 maddelik barış anlaşmasının 13’ünde anlaşmaya varılmıştı.

Maddeler üzerinde görüşmeler devam ederken, özellikle Nahçıvan ile Azerbaycan’ı birbirine bağlayan ‘‘Zengezur Koridoru’’ projesi anlaşma metninden çıkarılarak daha sonraki görüşmelere bırakılmıştı. Azerbaycan ve Ermenistan, yaklaşık 30 yıldır devam eden çatışmaların ardından barış anlaşması metni üzerinde tam uzlaşıya vardı.

Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov, 12. Küresel Bakü Forumu’nda yaptığı açıklamada, ‘‘Barış anlaşmasının metnine ilişkin müzakereler tamamlandı. Mutabakat sağlanmayan iki madde kalmıştı. Ermenistan bu iki maddede de Azerbaycan’ın önerilerini kabul etti’’ ifadelerini kullandı. Anlaşmaya varılan son iki maddede ise Azerbaycan ve Ermenistan anlaşmaya vardı. Bu maddelere baktığımızda;

1. Bir devlet sınırında üçüncü ülkelere ait devlet görevlilerinin veya birliklerinin olmaması konusunda anlaşıldı (özellikle Avrupalı Devletlere ait heyetlerin Ermenistan’a giderek Azerbaycan sınırını gözetlemesi Bakü yönetimi tarafından tepkiye neden oluyordu.)
2. Azerbaycan’ın uluslararası ve ikili bazda karşılıklı iddialardan vazgeçilmesi gerektiğini ifade ediyordu. (Bu maddenin de Erivan hükümeti tarafından olumlu karşılandığını görüyoruz.)

Bu önemli gelişme, uluslararası toplum tarafından memnuniyetle karşılandı. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, tarafların barış anlaşması metninde uzlaşmalarını olumlu bir adım olarak değerlendirdi. ABD Dışişleri Bakanlığı da Azerbaycan ve Ermenistan’ı kutlayarak, ‘‘Refah dönemini başlatma zamanı’’ şeklinde bir açıklama yaptı.

Barış görüşmelerinde nihai sonuca varılmış gibi gözükse de Azerbaycan’ın haklı olarak bazı beklentileri var. Bunlardan en önemlisi Ermenistan Anayasası’nın yenilmesi hususudur. Anayasada, Azerbaycan’ın kadim topraklarının bir kısmı Ermenistan toprağı şeklinde ibareler yer alıyor.

Ermenistan’ın 23 Ağustos 1990 tarihli Bağımsızlık Bildirisi, Türkiye ve Azerbaycan’a karşı toprak taleplerini içeriyor. Bildirgenin kabul edildiği 13 Şubat 1988 tarihinde Ermenistan’da kurulan ve aralarında Ermenistan’ın ilk Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan’ın da bulunduğu Karabağ Komitesi’nin çabaları ile Taşnakların da aralarında yer aldığı Ermeni milliyetçileri, bölgede önemli bir güç elde ettiler.

1995 yılında yayımlanan Ermenistan Anayasası’nın giriş bölümünde Ermeni devletinin temelleri ve Bağımsızlık Bildirgesi’nde yer alan Ermeni halkının pan-ulusal özlemleri dile getiriliyor. Ermenistan Anayasası, Azerbaycan ve Türkiye’ye yönelik toprak iddialarını teyit ederken, ülkenin iç ve dış politikasını düzenleyen diğer tüm yasalar Anayasaya uygun şekilde yazılarak geliştirildi.

Türkiye sınırları içerisinde yer alan Ağrı Dağı, Ermenistan’ın devlet bayrağında Ararat olarak yer alıyor ve “Batı Ermenistan” ile yeniden birleşmeyi simgeliyor. Dolayısıyla Bakü yönetimi mevcut Anayasası’nın değiştirilmesi gerektiğini defaatle vurguluyor. Bir başka dikkat çeken konu ise Azerbaycan’ın AGİT Minsk Grubu’nun feshedilmesi gerektiğini ifade etmesidir. AGİT Minsk Grubu özellikle I. Karabağ Savaşı’ndan, 2020 tarihine kadar bölgede gelişen olaylar karşısında pasif kalması nedeniyle herhangi bir işlem görmemiş ve Karabağ sorununun çözümü konusunda bir adım atmamıştır.

Ermenistan’ın anayasa ve bağımsızlık bildirgesinde yer alan Türkiye ve Azerbaycan’dan toprak taleplerini çıkartması ve yeniden düzenlemesi bölge ülkeleri ile normalleşmesini sağlayacak ve ileride yapılacak iş birliklerinin önünü açacaktır. Anlaşmanın nihai olarak imzalanması için tarih ve yer belirleme süreci devam etmektedir. Bu barış anlaşması ve değişikler Güney Kafkasya bölgesinde kalıcı barış ve istikrarın sağlanması adına önemli bir adım olacaktır.